Hallucineren, ofwel dingen zien, horen, ruiken of voelen die er niet echt zijn. Het klinkt heftig, maar dikke kans dat jij het ook weleens hebt. Sterker nog: 80 procent van de deelnemers aan een grootschalig onderzoek hallucineert soms - ook als ze nuchter zijn.
Dat komt uit het onderzoek 'Zie ik spoken?' van het UMC Utrecht Hersencentrum, in het kader van het Weekend van de Wetenschap. "We stelden de vraag: zien mensen die weleens hallucineren de wereld om zich heen anders?", zegt onderzoeker Maya Schutte. "We hebben de data van meer dan 10.000 deelnemers. Daarmee kunnen we aantonen dat mensen die recent hallucineerden vaker fouten maken in hun waarnemingen."
Bij het woord 'hallucinatie' denk je al snel aan roze olifantjes en gele onderzeeërs, maar zo ver gaat het vaak niet. Een hallucinatie kan al iets kleins zijn, zoals je telefoon voelen trillen terwijl die helemaal niet niet afgaat, of je naam horen terwijl er niemand in de buurt is. "Passage-hallucinaties komen ook vaak voor," zegt Schutte. "Dan zie je in je ooghoek iets voorbij komen, terwijl er niets is."
Kamelen en kleinere beestjes
De meeste hallucinaties die in het onderzoek worden genoemd, hebben met het gehoor te maken. Meer dan de helft van de deelnemers hoort weleens iets wat anderen niet horen, 43 procent ziet weleens iets, en 39 procent voelt weleens iets wat er niet echt is. Dat zijn meestal kleine dingetjes zoals een schaduw of een kriebelend beestje. Maar er zijn ook deelnemers die muziekstukken hoorden, of die kamelen in hun huis zagen.
Hallucinaties worden vaak geassocieerd met drugs, maar die hebben er vaak niets mee te maken. Meestal is slecht slapen al voldoende. "Maar ook door bepaalde medicijnen, verdovingen of bepaalde traumatische ervaringen kan je gaan hallucineren. Zo kunnen getuigen van schietpartijen, zoals die in Las Vegas, ook negatieve hallucinaties krijgen."
Zijn er ook positieve hallucinaties? "Ja, dat kan ook. Hallucinaties hoeven niet altijd iets vervelends te zijn," zegt Schutte. "Er zijn ook mensen die het positief of neutraal zien. Wat dit onderzoek zeker suggereert, is dat bijna iedereen het weleens ervaart. Je hoeft er dus niet altijd aandacht aan te besteden, maar als je er last van hebt, kan je hulp zoeken."
Ernstige hallucinaties komen vaker voor bij mensen met een hersenaandoening. Zo heeft ongeveer 80 procent van de schizofrenie-patiënten, ongeveer 1 op de 100 Nederlanders, last van auditieve hallucinaties: de welbekende stemmen in het hoofd. Ook mensen met de ziekte van Parkinson of gehoorverlies hebben meer kans op hallucinaties.
Bijna iedereen hallucineert wel eens. Je bent dus niet gek.
Waardoor de een wel hallucineert en de ander niet, is nog niet bekend. Wel blijkt uit het onderzoek dat hallucineren invloed heeft op hoe je de echte wereld ziet. Zo interpreteer je sneller waarnemingen als 'juist', terwijl ze door je hersenen zijn vervormd.
Hulp
Schutte is blij met de enorme database die ze met dit onderzoek hebben verzameld. "Hiermee kunnen we nog veel meer onderzoek doen naar de oorzaken van hallucinaties. Dit kan ons heel veel info geven, juist voor de mensen die er echt last van hebben."
Hulp is dus mogelijk. "Het helpt al als je je realiseert dat het gewoon iets in de hersenen is. Het is een soort reactie die bijna iedereen heeft. Je bent dus niet gek."