Niet alleen in de Javazee plunderen bergers wrakken, het gebeurt ook op de Noordzee. Dat zeggen amateurduikers en een maritiem archeoloog na een rondgang van NOS op 3.
Sinds juli is de nieuwe erfgoedwet van kracht. Volgens die wet mag je niets meer uit een wrak meenemen. De Rijksdienst Cultureel Erfgoed is verantwoordelijk voor de handhaving van de wet, maar zegt dat het moeilijk controleren is op de Noordzee.
"Ook hier worden wrakken beschadigd door grote grijpers", zegt amateurduiker Ben Stiefelhagen. Onderwaterfotograaf Cor Kuyenhoven twijfelt er niet aan dat bergers illegaal in de weer zijn met grijpers. Het metaal levert namelijk winst op. Kuyenhoven maakte foto's van beschadigde wrakken van schepen die soms al meer dan honderd jaar op de bodem van de Noordzee liggen.
Volgens Wouter Waldus, maritiem archeoloog van ADC Maritiem, gebeurt het plunderen van de scheepswrakken wel op een kleinere schaal dan in Indonesië. "Maar ook hier zijn bergers illegaal bezig. Ik vind het belangrijk dat mensen zich ervan bewust zijn dat ze zo'n schip niet moeten plunderen. Ook al gaat het om onderdelen."
Wie plundert er?
Meerdere partijen beschuldigen elkaar. Zo zouden een paar bergingsbedrijven met Nederlandse thuishavens verantwoordelijk zijn voor 'plunderingen'. De eigenaar van de Good Hope op Terschelling werd eerder door een Britse onderwaterarcheoloog beschuldigd van plundering voor winst.
Maar Walter Bakker van Friendship Offshore, eigenaar van de Good Hope, zegt dat het een fabeltje is dat dat op de Noordzee gebeurt. "Het is heel erg opgeblazen. We zijn nergens voor veroordeeld. Die foto is bijna tien jaar oud."
Bakker doelt op onderstaande foto waarop een onderdeel van een scheepswrak is te zien.
Dit zou een voorwerp zijn van de HMS Queen Mary. Dat schip werd in 1916 tijdens de Zeeslag om Jutland tot zinken gebracht door de Duitse marine. Ruim 1200 bemanningsleden kwamen om. Walter Bakker zegt dat hij niet weet van welk wrak hij dit stuk metaal heeft gehaald.
Er is sprake van een hetze.
Ook het schip de BELA van Henk de Bloeme zou zich schuldig maken aan illegale bergingen. De Bloeme reageert vanuit Groot-Brittannië geïrriteerd op de aantijgingen. "Er is sprake van een hetze. Van 1950 tot 1980 was het heel normaal om wrakken te 'knippen'. Dat werd ook gewoon toegestaan. Veel wrakken zijn toen dus al beschadigd."
De Bloeme zegt dat hij geen wrakken kapotknipt. Wel haalt hij ladingen zware metalen naar boven zoals lood, zink en aluminium. "Zware metalen horen niet in zee. Op dit moment berg ik, legaal, metalen uit de SS Norhauk."
Dat hij eerder in het zuiden van Engeland is aangehouden en veroordeeld, kwam volgens hem omdat het bedrijf waar hij toen mee samenwerkte niet de juiste vergunning had.
- Henk de Bloeme
Aluminium broodjes opgedoken van de SS Norhauk - Henk de Bloeme
Berging van zware metalen - Henk de Bloeme
Geborgen metalen
Beide bergingsbedrijven ontkennen dus dat ze hier iets mee te maken hebben. Toch ziet duiker Ben Stiefelhagen van Get Wet Maritiem het gebeuren. "Ik heb vroeger ook wel eens een patrijspoort opgedoken of een servies. Dat was toen niet verboden", zegt hij. Tegenwoordig houdt hij zich bezig met het schoonhouden van de Noordzee.
Hij ergert zich aan commerciële bergingsbedrijven die "een schip aan gort trekken" met grote grijpers. "Dat gebeurt nog steeds. Ik duik veel op de Noordzee en zie met eigen ogen hoe wrakken zijn beschadigd."
Het duiken op wrakken is belangrijk.
Hoe controleer je dat?
De Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) is verantwoordelijk voor handhaving van de wet. "Die wet is vooral bedoeld om illegale praktijken van commerciële bedrijven tegen te gaan", zegt Dolf Muller van de RCE. Maar hij zegt ook dat het moeilijk is op zee te handhaven. "Sinds de wet afgelopen zomer is ingegaan, zijn geen nieuwe grote plunderingen bekend. Maar de Erfgoedinspectie kan ook onmogelijk alle wrakken controleren."
De duikers en maritiem archeoloog Wouter Waldus beamen dat. "De controle op de wrakken is onvoldoende. Al vind ik dat de RCE goed bezig is met het opbouwen van een netwerk van specialisten die de wrakken kunnen controleren." Muller zegt dat het netwerk de druk op de Erfgoedinspectie kan verlichten.
Ook amateurduikers behoren tot die specialisten omdat ze veel kennis hebben van wrakken in de Noordzee. Daar zijn er honderden, mogelijk duizenden van. Onderwaterfotograaf Cor Kuyenhoven: "We ontdekken nog steeds nieuwe wrakken."
Maritiem archeoloog Waldus pleit voor een alarmsysteem bij een wrak, dat afgaat als er een schip boven vaart. "Het is vanwege de grootte van de zee bijna onmogelijk om illegale bergers op heterdaad te betrappen."
Laatste rustplaats
Remy Luttik van duikteam Zeester vindt het wel belangrijk dat duikers mogen blijven zoeken naar wrakken. "Uiteindelijk vergaan veel wrakken sowieso toch. Als wij ze - in overleg en met toestemming van de overheid - in kaart kunnen brengen, dan dient dat ook een maatschappelijk belang."
Volgens Luttik hechten nabestaanden, al zijn het achterachterkleinkinderen, er veel waarde aan als duikers de laatste rustplek van familieleden vinden. "We hebben gemerkt dat dat zeer op prijs wordt gesteld."
