Typhoon rijdt in een dikke auto door Zwolle, genoeg reden voor twee agenten om de auto aan de kant te zetten. Een typisch geval van etnisch profileren. Hoewel het niet de bedoeling is en het volgens de wet niet mag, gebeurt het volgens experts veel vaker.
Wat is etnisch profileren?
"Iemand wordt etnisch geprofileerd als hij of zij op basis van huidskleur, etniciteit, nationaliteit, taal en/of religie staande wordt gehouden of wordt gecontroleerd", zegt Gerbrig Klos van Amnesty International. "De aanhouding van Typhoon gisteren is daar een voorbeeld van."
Waarom gebeurt het?
De politie wijst etnisch profileren af. "We willen dit niet en politieagenten leren dat ook op de Politieacademie en op hun werk", zegt politiechef Erik Akerboom. Maar volgens cultureel antropoloog Sinan Çankaya is het dagelijkse kost voor agenten. "Ik denk dat er in Nederland omstandigheden zijn waardoor agenten worden aangemoedigd om op een bepaalde manier te werken. Zo richt de politie zich heel erg op preventie. Etnisch profileren hoort daarbij en is routine geworden."
Çankaya deed jarenlang onderzoek naar de politie en ging vaak mee op pad met agenten.
"Marokkanen zijn relatief oververtegenwoordigd bij specifieke delicten. Dat is een van de redenen waarom de politie etnisch profileert. Ik heb agenten letterlijk tegen elkaar horen zeggen dat er extra gelet moet worden op Marokkanen op scooters", vertelt Çankaya. "Daar zijn onschuldige Marokkanen, de grootste groep, dan weer de dupe van."
Maar volgens Çankaya ligt het probleem niet alleen bij de politie. "Ook wetenschappers, politici en journalisten houden stereotypen van bepaalde etnische groepen in onze samenleving in stand. Die beïnvloeden de emoties en onderbuikgevoelens van agenten, waar zij hun handelen mede op baseren."
Mag het?
Nee. Op basis van artikel 1 van de grondwet mogen agenten niet discrimineren op welke grond dan ook.
Hoe vaak komt het voor?
Dat weten we niet precies. Omdat agenten niet bijhouden wie ze 'staande houden' om te controleren en waarom. "Zo weten we ook niet hoe vaak etniciteit aanleiding is voor een controle en hoe vaak het leidt tot een aanhouding," zegt Gerbrig. "In Nederland is er nog geen kwantitatief onderzoek gedaan naar etnisch profileren, dus de omvang is onbekend", zegt Çankaya. "Op basis van de klachten die we binnenkrijgen merken we wel dat het eerder een structureel probleem is dan een incidenteel probleem," zegt Gerbrig.
We willen niet dat een staandehouding gebeurt op basis van vooroordelen, maar op basis van informatie, gedrag, kleding. Juist niet op basis van etniciteit.
Is het effectief?
"In andere landen als Engeland en Spanje houden ze dat wel bij. Onderzoek in het buitenland laat zien dat etnisch profileren leidt tot veel valse positieven, dus veel onterechte controles", zegt Gerbrig.
En in Nederland dan?
Of etnisch profileren hier wel effectief is, weten we alleen als de politie het gaat bijhouden met zogeheten stopformulieren. "De politie moet dan bij elke controle een reden opgeven, de uitkomst van de controle, de naam en het bureau van de betrokken agent en relevante gegevens (geslacht, leeftijd, etniciteit) van de persoon die wordt staande gehouden. Dan weet je of iemand aanhouden op basis van bijvoorbeeld huidskleur, discriminatie dus, leidt tot meer aanhoudingen", zegt Gerbrig.
De politie wil daar nog niet aan, omdat stopformulieren een enorme papierwinkel opleveren. "Ik geloof niet in een zoveelste formulier. Een formulier is een formulier", zegt Akerboom. Wel wil hij investeren in "het versterken van de voorkant", training voor agenten. Verder roept Akerboom iedereen op die denkt dat-ie slachtoffer is van etnische profilering, om dat te melden bij de politie.
Wat als etnisch profileren wel effectief zou zijn?
Dan verandert dat voor de politie niets. "We willen niet dat een 'staandehouding' gebeurt op basis van vooroordelen, maar op basis van informatie, gedrag, kleding. Juist niet op basis van etniciteit", zegt Akerboom.
Volgens Çankaya moet er dan nog een hoop gebeuren: "Deze gebeurtenis is (weer) een kans om het gesprek over dit hardnekkig verschijnsel te voeren. We moeten namelijk niet een veiligere samenleving willen ten koste van rechtvaardigheid. Dan jaag je burgers tegen je in het harnas. Maar ik zie dat de politie beweegt."