Een hoogleraar cadeau: Belastingdienst en bedrijfsleven sponsoren universiteiten
Opnieuw blijken universiteiten en wetenschappers niet transparant over hun geldschieters. Hoogleraren van de universiteiten van Rotterdam, Tilburg en Amsterdam (VU) zijn voor hun wetenschappelijke werk gefinancierd door de Belastingdienst en accountantskantoren, terwijl dat nergens werd vermeld.
Het gaat onder meer om een ambtenaar van het ministerie van Financiën en werknemers van accountantskantoren EY, PWC en KPMG Meijburg. Niet de universiteit, maar de werkgever blijkt het salaris te betalen voor de uren die besteed zijn of worden aan wetenschappelijk werk, blijkt uit navraag door Nieuwsuur.
De constructie wordt niet publiekelijk vermeld door de universiteit of bij wetenschappelijke publicaties van de hoogleraren.
Dat hoogleraren door een potentieel belanghebbende werkgever worden betaald, maakt ze kwetsbaar, zegt Barend van der Meulen, hoogleraar Institutionele Aspecten van Hoger Onderwijs (Universiteit Twente). "Betaling door een andere werkgever dan de universiteit, kan er toe leiden dat in een wetenschappelijke publicatie de belangen van de werkgever positief worden meegenomen."
De betrokken universiteiten stellen in een reactie dat van de hoogleraren vermeld is wie naast de universiteit hun werkgever is. Daarmee is echter niet duidelijk dat ook het salaris voor het universitaire werk door de werkgever wordt betaald. De universiteiten vinden desondanks dat ze hebben voldaan aan de geldende transparantie-eisen.
Hoogleraar integriteit Rob van Eijbergen (VU Amsterdam) is het daar niet mee eens. "Het risico hiervan is dat op zijn minst de schijn wordt gewekt dat de wetenschapper niet onafhankelijk is. Wat voor mij absoluut een harde eis is, dat transparant moet zijn hoe de financiering geregeld is. Vermelden als nevenfunctie lijkt me niet correct."
Stem in sollicitatieprocedure
De Rotterdamse Erasmus Universiteit stelde Arnaud de Graaf aan als bijzonder hoogleraar internationaal en Europees belastingrecht. De benoeming verliep via een gesloten sollicitatieprocedure. Zijn werkgever, het ministerie van Financiën, sponsorde de leerstoel en betaalde zijn salaris.
Het ministerie kreeg ook een stem in de sollicitatieprocedure, waarbij de keuze dus viel op een eigen medewerker. Na een aantal jaar nam de Belastingdienst de financiering van het salaris van De Graaf over.
Bij de Erasmus Universiteit werden van 2013 tot vorig jaar ook twee leerstoelen betaald door belastingadvieskantoor EY. Volgens de universiteit was dat geld, in totaal 100.000 euro per jaar, bedoeld voor onderzoek door promovendi.
EY mocht daarop plaatsnemen in de zogenaamde Benoemingsadviescommissie. Die commissie beoordeelt de potentiële hoogleraren. EY had geen stemrecht, maar mocht wel adviseren over de beste kandidaat.
De commissie droeg twee EY-medewerkers als hoogleraar voor: Walter de Wit en Reinout Kok. Volgens de Erasmus Universiteit is dat louter toeval en stond niet vooraf vast dat twee EY-medewerker de door EY-gefinancierde leerstoel mochten bekleden.
De hoogleraren Kok en De Wit werden vervolgens niet door de universiteit betaald. Ze kregen van hun werkgever EY hun salaris als partner, waarna ze kosteloos voor één dag per week aan de universiteit werden uitgeleend.
Betaald door een sponsor
Het is niet gebruikelijk dat 'gewoon' hoogleraren hun eigen sponsor hebben. Bij de Universiteit van Tilburg komt dat wel voor. Het gaat om hoogleraar indirecte belastingen Gert-Jan van Norden, die door zijn werkgever KPMG Meijburg wordt betaald. Ook het salaris van de leerstoel van hoogleraar Ronald Russo wordt door zijn werkgever, de Belastingdienst, betaald. De Universiteit van Tilburg maakte deze financiële belangen pas bekend na vragen van Nieuwsuur.
Ook bij de VU Amsterdam werden hoogleraren belastingrecht door hun werkgever kosteloos ter beschikking gesteld voor hun werk op de universiteit. Het gaat om hoogleraren Redmar Wolf (Baker & McKenzie), Albert Bomer (Belastingdienst) en Simon Cornielje (PWC).
Volgens hoogleraar wetenschappelijke integriteit Van der Meulen zou er een duidelijke knip moeten worden gemaakt tussen de financiering van een hoogleraar en zijn werkgever. "Het is van belang om als universiteit de academische vrijheid van een medewerker goed te organiseren. Gezien het effect van betaling op de interpretatie van resultaten, zou het goed zijn als bijzonder hoogleraren in dienst komen van de universiteit in plaats van in dienst te blijven van de werkgever. Ook als signaal naar de werkgever dat zij niet gaan over het wetenschappelijk werk van de hoogleraar."
Wanneer een hoogleraar bijvoorbeeld in een arbeidsconflict belandt met zijn werkgever, kan die werkgever ook besluiten om de uren op de universiteit niet meer te vergoeden. Die inmenging is volgens deskundigen onwenselijk.
Bezorgd
De Inspectie voor het Onderwijs maakt zich zorgen over het gebrek aan transparantie van financiering van wetenschappers. "Wat de inspectie betreft is transparantie uiteraard heel belangrijk voor het goed functioneren van dit systeem. We maken ons zorgen over toenemende signalen over het gebrek daaraan."
Toch zegt de Inspectie niet te kunnen optreden. "Er bestaat geen wettelijke bepaling op basis waarvan de inspectie van het onderwijs kan handhaven als het gaat over externe financiering van wetenschappelijk onderzoek. De waarborgen van integriteit zijn binnen het Nederlandse systeem allereerst belegd bij de desbetreffende besturen. Die moeten zorgen voor transparantie op allerlei manieren. Uiteraard zullen wij onze zorgen over het gebrek aan transparantie delen met de universiteiten."
Koepelvereniging UNL steunt de universiteiten in hun opvatting dat aan de geldende transparantie-eisen is voldaan. Tegelijkertijd wil UNL betere afspraken. "Wij gaan met minister Dijkgraaf in gesprek over de normen en zorgplichten die gaan over onafhankelijkheid en transparantie uit de Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit. Er kan daarbij geen ruimte zijn voor onduidelijkheid. De normen zullen dit jaar geëvalueerd worden door een onafhankelijke commissie."
Reacties
Op de vraag welke promovendi met EY-geld zijn gefinancierd, antwoordt de Erasmus Universiteit niet. Verschillende promovendi die Nieuwsuur sprak, stellen dat zij niet door EY zijn gefinancierd. De betrokken hoogleraren van de Erasmus Universiteit en Tilburg Univerity hebben niet op verzoeken van Nieuwsuur gereageerd.
Beroepsvereniging KNAW stelt dat niet is vastgelegd hoe de financiering van leerstoelen en onderzoeken precies moet worden vermeld.
Klik hier voor de reactie van de Erasmus Universiteit, hier voor die van de Tilburg Universiteit en hier voor die van de Vrije Universiteit Amsterdam.
Nieuwsuur-verslaggever Siebe Sietsma deed samen met collega's Yoeri Vugts en Lars Boogaard onderzoek naar de nevenfuncties van hoogleraren. Wat blijkt? De verplichte registratie is een chaos. Sommige instellingen hebben, tegen de afspraken in, überhaupt geen register. Bekijk het hieronder.
