Met het verspreiden van vaccins doen China en Rusland iets wat het Westen nalaat

Veel Europese landen hebben - via de EU of zelfstandig - vaccins ingekocht bij Pfizer, Moderna of AstraZeneca. Ook de Verenigde Staten kopen zoveel vaccins van westerse producenten als ze maar kunnen krijgen. Landen met minder invloed en geld grijpen mis.

China en Rusland springen handig in dit door het Westen gecreëerde gat. Met het Russische Sputnik-V-vaccin of het Chinese CoronaVac proberen zij voet aan de grond te krijgen in de rest van de wereld. Dat doen ze om corona te helpen bestrijden, maar ook om hun eigen invloed te vergroten, zeggen geopolitiek deskundigen.

Voor wat, hoort wat

"China helpt nu de wereld en zichzelf om een pandemie te bestrijden, maar is ook bezig om er geopolitiek beter uit te komen", zegt China-specialist Ties Dams. "China wil laten zien dat het een betrouwbare en krachtige partner is."

Rusland beziet de wereldwijde crisis op dezelfde manier, zegt geopolitiek analist Isa Yusibov. "Het is een soort vaccinwedloop. Rusland probeert zich als grootmacht te laten gelden en presenteert zich als - goedkoper - alternatief voor het Westen. In de Russische achtertuin, maar ook in het Midden-Oosten, Afrika en Latijns-Amerika staan steeds meer landen in de rij om het Russische Sputnik-vaccin te kopen."

'Poetin, bedankt'

Met lagere prijzen per dosis en met giften en leningen zorgen Rusland en China ervoor dat ontwikkelingslanden hún vaccins wel kunnen betalen. Maar dat doen ze niet zonder dat er iets tegenover staat.

Een voorbeeld is Argentinië. Op de wereldwijde markt was het voor het armlastige land moeilijk om vaccins te krijgen. Rusland bood de helpende hand met een gift en een goede deal voor Russische vaccins. De Argentijnse president bedankte zijn Russische collega Poetin vervolgens uitgebreid op nationale televisie. De vlucht van het vliegtuig met daarin de vaccins werd als een heroïsche sportwedstrijd verslagen op tv.

"Rusland is hier heel erg tevreden mee", zegt Yusibov. "Het grootste belang voor Poetin is dat Rusland zich hiermee positioneert als betrouwbare partner en ook in die regio bondgenootschappen houdt of te versterkt."

In buurland Brazilië speelt juist China een strategisch spelletje. De Chinezen leverden al vaccins aan het land, maar legden de toevoer plotseling stil.

China eist nu het vertrek van de Braziliaanse minister van Buitenlandse Zaken, voordat de leveringen worden hervat. De reden? "President Jair Bolsonaro heeft een paar keer nogal sterke kritiek geuit over het Chinese vaccin en zich slecht uitgelaten over Chinese leiders, die combi valt niet goed in Peking", legt Dams uit. "Dit is een heel sterk voorbeeld van politieke beïnvloeding."

Ook in de Filipijnen willen de Chinezen direct politiek resultaat. In ruil voor 25 miljoen CoronaVac-vaccins moet het land kritiek inslikken over de omstreden eilanden die China aanlegt in de Zuid-Chinese zee. Eigenlijk wil president Rodrigo Duterte hier gebieden terugclaimen. Dams: "Duterte geeft als een van de eerste wereldleiders toe wat de deal met China is: minder invloed, wel vaccins."

"Ik denk dat China vooral bezig is de verdere verspreiding van het virus in omliggende landen tegen te gaan zodat ook China veiliger is. Maar tegelijk wordt een geopolitiek belangrijk land veel afhankelijker van China. Het probeert twee vliegen in één klap te slaan."

Ook in Afrika doen Rusland en China er alles aan om met vaccins in de gunst te komen bij leiders. Dams: "Afrikaanse landen gaan op grote schaal heel veel dure vaccins moeten kopen. China heeft die wel te bieden, en zegt: we kunnen, onder de voorwaarden die je van ons kent, leningen verschaffen zodat je die vaccins ook daadwerkelijk kunt betalen."

Wat helpt is dat China al langer fors investeert in transport en telecommunicatie in Afrika. En niet zonder reden. "Het grote geld in de wereldeconomie over dertig jaar gaat verdiend worden in Afrika en Zuidoost-Azië", zegt Dams. "China wil nu zijn imago als betrouwbare en vernieuwende partner voor hen stichten."

'Rusland wil vooral pr-succes'

China doet volgens Dams wat het in iedere crisis doet: een alliantie te smeden die langer duurt dan de crisis. Rusland lijkt z'n vaccin juist meer voor directe pr-doeleinden te gebruiken. "Rusland heeft niet de gewenste technologie of de middelen voor infrastructurele investeringen", zegt Yusibov. "Rusland probeert met z'n vaccin een goedkoper en beschikbaarder alternatief te zijn voor het Westen. Makkelijker om te vervoeren en op te slaan, goed voor derdewereldlanden."

Maar ook China ziet de pandemie als kans om zich te presenteren als een nobele nieuwe wereldleider die de zaken op orde heeft, benadrukt Dams. "China doet alsof de wereld bestaat uit het Westen en de rest, en herhaalt steeds dat China wél opkomt voor de belangen van de rest."