Wat is precies de rol geweest van de vier MH17-verdachten?
Morgen begint de rechtbank aan de inhoudelijke behandeling van de zaak tegen de vier MH17-verdachten. Het OM denkt niet dat de drie Russen en de Oekraïner de Buk-raket zelf hebben afgeschoten. Maar wat hebben ze dan wel precies gedaan? Dat gaan we komende weken te horen krijgen.
De vier mannen zijn volgens justitie verantwoordelijk voor de moord op de inzittenden van vlucht MH17: zij hebben het wapen besteld en naar de afvuurlocatie gereden en vervolgens weer afgevoerd naar Rusland.
Bij de start van het proces ging het ook uitvoerig over de rol van Rusland, maar Rusland staat hier niet terecht. "Het gaat nu om deze vier en nu zal dan ook duidelijk worden wat justitie ze verwijt en wat de advocaten aanvoeren ter verdediging", zegt Marieke de Hoon, docent internationaal strafrecht aan de VU Amsterdam.
De 'echte daders'
Van de 'echte daders' is nog geen spoor. Wie op de knop drukte en waarom vlucht MH17 is neergehaald lijkt ook voor justitie nog een vraag. Toch denkt justitie voldoende bewijs te hebben om vier verdachten te vervolgen. "Wij denken dat zij bij de aanvoer van de Buk-TELAR, het plaatsen daarvan en het terugbrengen naar Rusland een belangrijke coördinerende rol hebben gespeeld waardoor zij zo nauw betrokken zijn geweest dat zij strafrechtelijk verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor het neerschieten van MH17."
Vanaf maandag behandelt de rechtbank de drie hoofdvragen: is vlucht MH17 neergehaald door een Buk, is de raket afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiski en waren deze vier verantwoordelijk? De vorm waarin dit gebeurt is ongebruikelijk, want in de meeste gevallen kunnen de feiten worden voorgelegd aan de verdachte. Maar in dit geval komt geen van de vier verdachten opdagen en dus zal de rechtbank zich beperken tot het voorlezen van het dossier.
De vier maakten onderdeel uit van de militaire structuur van de rebellen en zouden allemaal verantwoordelijk zijn voor het neerhalen van vlucht MH17. Slechts één, Oleg Poelatov, laat zich vertegenwoordigen door een advocaat.
Mij was zelfs niet bekend of de 'volksweer' überhaupt over een dergelijk Buk-systeem beschikte.
Poelatov ontkent in de woorden van zijn advocaten "op enige wijze deel te hebben genomen of betrokken te zijn geweest bij het aanvragen, transporteren, het bewaken of het afvuren van een Buk-systeem in juli 2014". Volgens hem wist hij niet eens dat de separatisten over een dergelijk wapensysteem beschikten: "Nee, daar heb ik op geen enkele wijze aan deelgenomen", zei Poelatov in een verklaring die door zijn advocaten in Rusland is opgenomen, "mij was zelfs niet bekend of de 'volksweer' überhaupt over een dergelijk Buk-systeem beschikte."
Hoewel Poelatov bestrijdt dat de separatisten over een Buk beschikten is er een overvloed aan bewijzen en aanwijzingen dat in de ochtend van 17 juli een Buk van Donetsk naar Snizjne reed. De Onderzoeksraad voor Veiligheid constateerde eerder al dat vlucht MH17 door een Buk is neergehaald.
Volgende week gaat de meeste tijd op aan de rol die de verdachten zouden hebben gespeeld. Het OM volgt hier de eigenlijk de militaire hiërarchie, vanaf Girkin, de minister van Defensie van de separatisten die in die maand verantwoordelijk was, zijn ondergeschikte Doebinski die de eenheid leidde waarvoor het wapen werd ingezet en twee ondergeschikten van Doebinski, Chartjsenko en Poelatov.
'Man in charge'
De vraag is of ze wel allemaal in dezelfde mate verantwoordelijk zijn. Eerder constateerde Nieuwsuur bijvoorbeeld op basis van afgeluisterde tapes van de hoofdrolspeler Doebinski, dat deze regelmatig zijn plaatsvervanger passeert en rechtstreeks contact heeft met Chartsjenko, de man die het Buk-konvooi begeleidt. Dat is zeker het geval op de 17e. Volgens het OM heeft Poelatov zich daar op 17 juli ook over beklaagd bij Chartsjenko. Naar aanleiding van deze uitzending wees het OM in de rechtbank op een gesprek waarin Poelatov benadrukt dat hij de "man in charge" is. "Wie het procesdossier leest, weet dus dat de bevelen van Doebinski in de zomer van 2014 niet uitsluitend via Poelatov naar Chartjsenko gaan maar ook regelmatig rechtstreeks worden doorgegeven, en weet ook dat Poelatov daar niet altijd blij mee is."
In de afgelopen maanden benadrukten de advocaten van Poelatov regelmatig dat Poelatov niet direct betrokken was bij het transport. Dat blijkt ook uit de afgeluisterde telefoongesprekken. Ook heeft hij verklaard dat hij niet in de buurt van de plek was waar het wapen zou hebben gestaan.
Daarnaast blijft ook de vraag wie het wapen bediend heeft en van wie deze persoon de opdracht kreeg. Kortom na een jaar van afwachten, begint ook voor de nabestaanden nu het moment waarop ze horen wat er over de verdachten bekend is.
De MH17-tapes
In april publiceerde Nieuwsuur een verhaal over duizenden afgeluisterde telefoongesprekken van een van de verdachten: Sergej Doebinski. Het gaat om tapes die de geheime dienst van Oekraïne had op twee nummers van hem.
Met die tapes maakte NOS op 3 dit interactieve verhaal. Je kunt horen welke rol alle vier de verdachten uit de zaak hadden in de uren rond de ramp: