Met video's van onthoofdingen en het vermoorden van iedereen die is "afgedwaald van de ware leer", heeft IS in korte tijd zoveel weerstand opgeroepen dat nu een internationale coalitie onder leiding van de VS tegen de terreurgroep ten strijde trekt. Nieuwsuur gaat deze week dieper in op het ontstaan, de structuur en de ideologie van IS.
Machtsevenwicht
In het eerste deel richt Nieuwsuur zich op de ontstaansgeschiedenis van IS. Die voert terug naar de Amerikaanse invasie in Irak in 2003. Het machtsevenwicht in het land verandert drastisch. De soennieten van dictator Saddam Hoessein raken de macht kwijt aan de sjiitische meerderheid in het land, de groep die zij al die jaren hebben onderdrukt.
De Iraakse journalist Gaith Abdul-Ahad kan zich nog goed herinneren dat er Amerikaanse tanks door de straten van Bagdad reden. "Vervolgens trokken ze het beeld van Saddam Hoessein neer. Voor je ogen zie je de geschiedenis veranderd worden." De opkomst van IS, is volgens hem het product van de afgelopen tien jaar.
Militairen
Hoessein wordt in december 2003 gevangengenomen. Leden van zijn Ba'athpartij en het complete Iraakse leger worden ontslagen. Dat zijn militairen die nu meevechten met IS, zegt Joost Hiltermann van de International Crisisgroup, die tijdens de Amerikaanse invasie in Bagdad was. "Het was een grote fout. Het leger steunde Hoessein niet. Vervolgens werden de militairen ontslagen, gewoon naar huis gestuurd. Zo creëerden ze een boze en gefrustreerde groep, zonder toekomst. Terwijl ze om kunnen gaan met wapens, raketten en helikopters. Die vaardigheden gebruiken ze dus nu in Irak en Syrië."
Frustratie
De soennieten werden in een hoekje gedrukt, zegt Abdul-Ahad. "Ze kregen een stempel op hun hoofd. Werden het slachtoffer van hevige Amerikaanse maatregelen. Er ontstond een hoop frustratie." De gefrustreerde soennieten komen vervolgens in opstand. Onder leiding van Abu Musab al Zarqawi pleegt al-Qaida in Irak honderden aanslagen, met duizenden doden. Een daarvan tijdens een persconferentie in het VN-hoofdkwartier in Bagdad. Er vallen 22 slachtoffers, onder wie VN-gezant Sergio Vierra de Mello.
Discriminatie
De Amerikanen weten de opstand uiteindelijk neer te slaan en Zarqawi te doden. Soennitische stammen helpen de VS in de strijd tegen al-Qaida, in ruil voor de belofte dat zij hun politieke rechten terugkrijgen. Maar het omgekeerde gebeurt. "Ze kregen helemaal niks terug, ze werden juist bedrogen tijdens de verkiezingen van 2010. Met nog meer frustratie tot gevolg", zegt Abdul-Ahad.
Onder leiding van de sjiitische premier al-Maliki wordt de discriminatie van de soennieten alleen maar groter. Hiltermann: "Hij zet een aantal soennitische leiders gevangen, er komen ook martelingen voor. Ook zet hij in soennitische gebieden zijn sjiitische leger in. Dat voelt voor de soennieten meer als een soort bezettingsleger. Vandaar dat er geen lokale steun was voor het Iraakse leger toen IS het land binnenviel."
ISIS
De Irakees Abu Bakr Al Bagdadi krijgt na de dood van Zarqawi de leiding over de restanten van al-Qaida in Irak. Hij verandert de naam van de groep in ISIS, verlegt het strijdtoneel naar Syrië en breekt met al-Qaida. In Syrië groeit ISIS al snel uit tot sterkste van de honderden strijdgroepen die daar actief zijn. Inmiddels heeft de terreurgroep een islamitische staat gesticht in het oosten van Syrië en delen van Irak.
Politieke oplossing
IS is nu zo sterk dat die met alleen militaire middelen niet te verslaan is, zeggen deskundigen. De achterliggende oorzaak moet worden aangepakt: de discriminatie van soennieten. "Dat kan alleen met een politieke oplossing, waarbij ook vertegenwoordigers van de soennitische bevolking worden betrokken", zegt Hiltermann. "Irak zou moeten decentraliseren, waardoor soennieten in hun gebieden hun eigen zaakjes kunnen beheren."
Ook Abdul-Ahad gelooft niet in de bombardementen die nu worden ingezet tegen de terreurgroep. "IS kun je daarmee verkleinen. Maar over vijf jaar is er gewoon weer een nieuwe groep die vecht."
Vragen en/of opmerkingen? Mail: Jan.Eikelboom@Nieuwsuur.nl of Roozbeh.Kaboly@Nieuwsuur.nl