Sjors Hofstede
datajournalist Nieuwsuur
Miriam Heijenga
redacteur Nieuwsuur
Gemeenten dreigen naar de rechter te stappen als het kabinet niet met geld over de brug komt voor onder meer jeugdzorg. Sharon Dijksma, voorzitter van de Vereniging Nederlandse Gemeenten: "Als het kabinet niet nakomt om te betalen waar we recht op hebben, dan zullen we naar de rechter stappen." Komt het kabinet niet over de brug, dan zullen veel ambities van het kabinet, zoals de bouw van tienduizenden nieuwe betaalbare woningen, niet worden gehaald, zo waarschuwt ze in Nieuwsuur.
De uitvoering van de jeugdzorg is jaren geleden bij de gemeenten neergelegd. Daarnaast zijn er nog andere taken waarbij de gemeenten de uitvoerder van beleid zijn. Gemeenten krijgen daar geld voor van het Rijk, maar het is te weinig, zegt Dijksma.
Op dit moment wordt onderzoek gedaan hoeveel gemeenten tekortkomen voor uitvoeringstaken. "Dan zal er toch boter bij de vis moeten komen, want het kabinet kan ons niet die taken laten uitvoeren, maar er ondertussen niet voor willen betalen."
Zaanstad wil compensatie
Ook de gemeente Zaanstad wil compensatie van het Rijk, zegt wethouder Stefanie Onclin (VVD): "Wij vinden dat het Rijk ons moet compenseren."
Onclin is ervan overtuigd dat het Rijk nog ruimte heeft om het zogenoemde ravijnjaar te voorkomen. De gemeente overweegt ook naar de rechter te stappen: "Wij onderzoeken of het mogelijk is om dit via een juridische procedure af te dwingen. In de Gemeentewet staat dat het Rijk de taak heeft om te zorgen dat gemeenten voldoende financiële middelen hebben."
Gemeenten staan komende jaren voor een zware financiële opgave, omdat het kabinet vanaf 2026 zo'n 2,5 miljard euro bezuinigt op hun belangrijkste inkomstenbron: het Gemeentefonds. In de nieuwe begrotingen wordt voor 2026 een tekort verwacht van 1,3 miljard euro, zo becijferde accountantsbureau BDO.
Ozb omhoog
Het tekort is kleiner dan het gat van twee miljard euro dat begin dit jaar nog werd verwacht. Dat komt onder meer doordat het Rijk wat meer geld heeft toegezegd voor jeugdzorg. Een andere reden is dat veel gemeenten al wel voorsorteren op de financiële klap in het 'ravijnjaar' 2026 door bijvoorbeeld de onroerendezaakbelasting (ozb) te verhogen.
Veel gemeenten verhogen de woonlasten. Uit een inventarisatie van Vereniging Eigen Huis bij 113 gemeenten blijkt dat de woonlasten volgend jaar met gemiddeld 4,8 procent stijgen:
Maar volgens Dijksma kunnen de gemeenten het geld niet bij elkaar krijgen met alleen het verhogen van de belastingen en bezuinigingen. Met betrekking tot de jeugdzorg zegt Dijksma dat daarom is afgesproken met het kabinet dat de vraag niet langer is óf er geld beschikbaar komt, maar hoe.
'Er komt op dit moment geen geld bij'
In een reactie op de financiële problemen bij gemeenten zegt minister Uitermark van Binnenlandse Zaken (NSC): "Ik denk dat wel duidelijk is dat het geld op dit moment niet aan de bomen groeit. We moeten allemaal pijnlijke keuzes maken. Op dit moment komt er geen geld bij. We zoeken naar een goede balans tussen het beschikbare geld en de taken die op het bordje van de gemeenten liggen."
Volgens Dijksma komt de minister daar niet mee weg, omdat veel taken niet zomaar kunnen worden afgeschaft. Die zijn namelijk in wetten geregeld.
Versnelling woningbouw
Mocht het rijk niet over de brug komen, dan dreigen veel ambities van het kabinet niet te lukken, zoals het bouwen van honderdduizend betaalbare woningen per jaar. Dijksma: "Die woningnood, dat is de echte crisis in dit land."
Vorige week maakten gemeenten en het kabinet op een woontop afspraken over het versnellen van de woningbouw. "Wij vonden het belangrijk om afspraken te maken over wat we zouden kunnen doen, maar dat moet wel betaald worden. En dus hebben we in de afspraak met de minister duidelijk gemaakt dat als het geld er niet komt om ons te laten co-financieren, het hele feest dan niet doorgaat."
Overigens snapt Dijksma dat gemeenten moeten bezuinigen. "Ik begrijp heel goed dat als er 18 miljard moet worden bezuinigd door het rijk, dat ook de gemeenten moeilijke keuzes moeten maken. Dat betekent ook dat we een stuk van de pijn zelf moeten pakken."
'Land te mooi om aan amateurs over te laten'
Volgens Dijksma willen gemeenten daarin hun verantwoordelijkheid nemen: "Dit land is te mooi om aan amateurs over te laten. Dus je mag ons altijd aanspreken op onze bestuurskracht en onze realistische kijk op zaken. Tegelijkertijd vind ik dan wel dat het kabinet datzelfde realisme moet tonen. Je kan niet maar doorgaan met het stapelen van ambities en ondertussen ervan uitgaan dat anderen die rekening betalen."
Anders dan in Zaanstad, wordt bij de gemeente Renkum die rekening al wel betaald. Daar gaat de ozb omhoog met 39 procent en er wordt fors bezuinigd op boa's, groenonderhoud en de bibliotheek. De gevolgen voor de bibliotheek zijn fors. De locatie in het dorp Doorwerth gaat waarschijnlijk dicht. De hoofdvestiging in de gemeente beperkt de openingstijden.
Directeur Doeko Pinxt noemt het "een domper" en is zwaar teleurgesteld, net als de eigenaar van een pand dat de ozb de afgelopen jaren met grote sprongen omhoog zag gaan:
