Lizzy van Winsen
onderzoeksredactie Nieuwsuur
De Inspectie Gezondheidszorg en de ziekenhuizen willen de inzet van dwangmaatregelen bij patiënten terugdringen. Desondanks stijgt het gebruik van het één na zwaarste dwangmiddel: het tentbed, waarin een patiënt wordt opgesloten. Dat blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur onder tientallen ziekenhuizen.
Door de vergrijzing groeit het aantal ziekenhuispatiënten met (tijdelijke) geheugenproblemen hard. Zij kunnen 'onrustig gedrag', boosheid of opstandigheid vertonen. Om de veiligheid te kunnen waarborgen vallen zorgmedewerkers soms terug op dwangmaatregelen, omdat ze vaak niet goed weten hoe ze met probleemgedrag om moeten gaan. "De ziekenhuiszorg voor de steeds oudere patiënt moet drastisch veranderen", zegt onderzoeker dementiezorg Anette Plantinga.
Probleemgedrag
Uit nieuw onderzoek van Plantinga met Alzheimer Nederland blijkt dat het probleemgedrag van die patiënten toeneemt. In 2019 gaf 60 procent van de mantelzorgers aan dat hun naaste onrustig gedrag vertoonde tijdens de ziekenhuisopname. In 2024 is dit gestegen naar 74 procent.
"Verpleegkundigen vinden de patiënt heel erg lastig, maar hebben niet voldoende in de gaten dat zij zelf ook een deel van de verantwoordelijkheid hebben en dat gedrag in sommige gevallen veroorzaken", zegt Plantinga.
Ze geeft het voorbeeld van een patiënt die moet worden gewassen. "De verpleegkundige stapt dan de kamer binnen, pakt de spullen en begint te wassen. Mensen zonder geheugenproblemen vinden dat al niet prettig, maar iemand die helemaal niet begrijpt wat er gebeurt, kan misschien boos of onrustig worden."
"We moeten alert zijn in tijden van personeelstekort", zegt hoogleraar geriatrie Marcel Olde Rikkert. "Dwang mag niet om die reden worden ingezet, maar in praktijk kan dat lastig zijn en kan nood de wet breken."
Tentbedden
Onrustig gedrag wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door een delier (tijdelijke verwardheid), dementie of een andere cognitieve stoornis. Een verpleegkundige kan er dan voor kiezen om een vrijheidsbeperkende interventie toe te passen. Het uitgangspunt is dat het minst zware middel wordt gekozen.
Een patiënt vastbinden aan het bed behoort tot de zwaarste vrijheidsbeperkende maatregelen, en steeds meer ziekenhuizen willen daar vanaf. In plaats daarvan kiezen ze vaker voor een zogenoemd tentbed, dat blijkt uit een rondvraag van Nieuwsuur.
Stijging gebruik tentbed
De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) erkent de stijging van de inzet van tentbedden, maar heeft geen cijfers. Daarom heeft Nieuwsuur zelf 28 ziekenhuizen, verspreid over het hele land, benaderd. Alle ziekenhuizen zetten tentbedden in. Een ruime meerderheid van de ziekenhuizen die meer informatie geven, ziet een toename in gebruik. Vaak wordt dit veroorzaakt omdat ze minder willen vastbinden.
Zo ook in het Diakonessenhuis in Utrecht. Volgens senior verpleegkundige Melanie van Essen biedt het tentbed een patiënt soms ook rust. "Bij mensen die in verwarde toestand willen gaan dwalen, voorkomt zo'n bed dat ze eruit stappen en een heup breken tijdens een val."
Drie ziekenhuizen zien een daling in het gebruik van tentbedden, waaronder VieCuri Medisch Centrum in Venlo. "Wat ons betreft is een tentbed niet meer van deze tijd", zegt teamleider ouderengeneeskunde Bart Verheijen.
Van Essen laat zien hoe zo'n tentbed werkt. Verheijen laat zien hoe ze in Venlo door middel van andere zorg zonder de tentbedden kunnen:
Anders dan ziekenhuizen moeten verpleeghuizen, psychiatrische klinieken en gehandicapteninstellingen wel bij de Inspectie melden hoe vaak ze dwangmiddelen inzetten. Plantinga: "Ik begrijp niet zo goed waarom daar verschil tussen zit. De Inspectie zou een minimaal inzicht moeten hebben in hoe vaak welke vrijheidsbeperkende maatregelen ingezet worden in de ziekenhuizen."
Uit de rondvraag blijkt dat ziekenhuizen tentbedden zeer wisselend gebruiken. Waar het ene ziekenhuis het tentbed in 2023 hooguit twee keer inzette, sloot een ander ziekenhuis 195 patiënten op. Bij de overige ziekenhuizen, ligt het gebruik tussen de 13 en 79 patiënten per ziekenhuis per jaar.
Volgens de Inspectie zijn ziekenhuizen moeilijk met elkaar te vergelijken. De dienst wil op dit moment de stijgende inzet van tentbedden niet veroordelen. "Een tentbed is minder ingrijpend dan het vastbinden van een patiënt in het bed. (...) Het gaat de IGJ er om dat er bij iedere inzet een afweging wordt gemaakt; is dit echt nodig en zijn er minder ingrijpende interventies mogelijk?"
Andere interventies
Verpleegafdelingen proberen op allerlei manieren om te gaan met de onrust. Zes ziekenhuizen geven aan dat ze tegenwoordig ook externe krachten zonder zorgdiploma inhuren, zoals fysieke zorgbegeleiders, beveiligers en waakstudenten om de verpleegkundigen te ontlasten. Het zorgpersoneel geeft daarnaast vaak kalmerende medicatie: "63 procent van de verpleegkundigen geeft aan dit te doen bij onrust", zegt Plantinga. "Terwijl kalmerende medicatie kan leiden tot meer complicaties en het risico op vallen verhoogt."
Ook hoogleraar geriatrie Olde Rikkert is kritisch op het gebruik van medicatie bij onrust. "Ik zie het als het onzichtbare tentbed."
Bijna de helft van de oudere ziekenhuispatiënten heeft (tijdelijke) geheugenproblemen. Door de vergrijzing zal die groep groeien. Volgens Plantinga moet de ziekenhuiszorg daarom "drastisch anders" worden ingericht.
"Naasten of vrijwilligers kunnen bijspringen zodat patiënten zich veilig voelen. Herkenbare spullen van huis meebrengen helpt, evenals een goede dagstructuur met activiteiten. Zorgverleners moeten ook echt hun communicatie verbeteren."
Lees hier de volledige reactie van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.
