Het plan van PVV en NSC om Syrië deels veilig te verklaren, stuit op juridische bezwaren. Het is daarom de vraag of het kabinet erin slaagt meer Syrische vluchtelingen naar huis te sturen, zoals de twee partijen willen.
Na lang soebatten sloten de regeringspartijen gisteren een asieldeal, die is ingezien door de NOS. Daarin staat dat delen van Syrië "nog dit jaar" als veilig moeten worden bestempeld, zodat asielzoekers zonder status uit die gebieden kunnen worden teruggestuurd. Ook kan worden "gekeken" naar het terugsturen van Syriërs die al een verblijfsvergunning hebben.
Je kan niet zeggen: een land is veilig want ik vínd het veilig.
"Wishful thinking", zo noemt hoogleraar rechtssociologie Ashley Terlouw (Radboud Universiteit) de plannen. Volgens haar is Syrië helemaal niet veilig. "Assad is nog steeds aan de macht, er zijn nog steeds gevechten en ook mensenrechtenschendingen. Dat staat in allerlei rapporten."
Eentje daarvan kwam afgelopen maart uit: een VN-rapport beschrijft hoe burgers worden aangevallen en dat er sprake is van oorlogsmisdaden.
Ook Gonzalo Vargas Llosa van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zegt dat sommige mensen in Syrië hun leven niet zeker zijn. Hij kreeg eerder deze maand van Nieuwsuur de vraag hoe veilig het land is: "Dat hangt af van wie je bent. Met wie je omgaat. Wat je de afgelopen tien jaar hebt gedaan."
Dat verschilt niet per regio, zegt Vargas Llosa. "Er is geen gebied dat helemaal veilig is of totaal onveilig."
Land in puin
Het kabinet richt zich op Syrië omdat een groot deel van de asielzoekers in Nederland uit dat land komt. In 2011 brak daar een burgeroorlog uit die het land in puin legde en het leven kostte van ruim 500.000 mensen. Het regime van president Assad is in het grootste deel van het land nog de baas.
In al die jaren vluchtten zo'n 11 miljoen Syriërs naar het buitenland. Sommigen kwamen naar Nederland. Afgelopen jaar was ongeveer een derde van alle asielverzoeken in Nederland afkomstig van Syriërs. Rond de 85 procent van die eerste asielverzoeken door Syriërs wordt goedgekeurd.
Bovenop de asielaanvragen komen ook nareizigers naar Nederland, oftewel familieleden van mensen die hier een verblijfsvergunning hebben gekregen. De afgelopen vier jaar is ongeveer twee op de drie van deze groep afkomstig uit Syrië.
Er is ook een handjevol uitgeprocedeerde asielzoekers uit Syrië. Zij kunnen terug met hulp van de Dienst Terugkeer en Vertrek. Tot nu toe zijn dit jaar 760 mensen vertrokken. Dat zijn er meer dan vorige jaren.
EU-lidstaten kunnen zelf bepalen of ze een land als Syrië bestempelen als veilig of niet. Daar kunnen dus verschillen in zitten. In het geval van Syrië is dat ook zo: Denemarken verklaarde het gebied rond hoofdstad Damascus in 2021 al veilig. In onder meer Duitsland, Italië en Oostenrijk gaan stemmen op om dat ook te doen.
Maar volgens Ashley Terlouw is dat een kansloze zaak. Syriërs die op basis van dit nieuwe beleid terug moeten, maken volgens haar goede kans als ze aankloppen bij de rechter. Want het Europese Hof van Justitie oordeelde eerder deze maand nog dat een land niet gedeeltelijk veilig verklaard mag worden.
Overheden zijn verantwoordelijk als mensen die ze terugsturen iets overkomt.
PVV-leider Geert Wilders en Nicolien van Vroonhoven van NSC bewandelen volgens haar "de verkeerde weg". In Nederland werkt het zo dat de veiligheidsstatus van een land alleen kan veranderen na goedkeuring van Buitenlandse Zaken. Dat ministerie moet eerst onderzoek doen en kijkt daarvoor naar rapporten van bijvoorbeeld Human Rights Watch of Amnesty International. "De minister kan zo'n status niet zomaar even in een overleg met PVV en NSC veranderen. Je kan niet zeggen: een land is veilig want ik vínd het veilig."
Ze krijgt bijval van Mark Klaassen, universitair docent Europees migratierecht aan de Universiteit Leiden. Ook hij zegt dat het niet aan politici is om af te spreken dat een land wel of niet veilig is.
Het terugsturen van Syriërs die al een verblijfsvergunning hebben gaat nog een stap verder, zegt hij. "Dat kan alleen als het er écht veiliger is geworden. En dat we niet over een maand moeten zeggen: dat hebben we toch verkeerd gezien."
Syriërs Shawed en Moustafa kunnen niet terug naar hun land, zeggen ze:
Mocht Nederland Syrië toch deels veilig verklaren, en teruggestuurde Syriërs komen na terugkeer om het leven, dan heeft de regering volgens Ashley Terlouw een probleem. Want: "Overheden zijn verantwoordelijk als mensen die ze terugsturen iets overkomt."
