"Omdat de vaccinatiegraad daalt, is het wachten op een uitbraak. Het is niet de vraag óf het gebeurt, maar wanneer het gebeurt". Dat zei Gjalt Jellesma, voorzitter van de Belangenvereniging van Ouders in de Kinderopvang (BOinK), vanmiddag tegen Nieuwsuur. Enkele uren later werd bekend dat er een mazelenuitbraak is in Eindhoven. BOinK doet een oproep aan kinderopvangverblijven: weiger kinderen die niet zijn ingeënt.
In Den Haag is de vaccinatiegraad nog nooit zo laag is geweest. Daar wordt voor het eerst in geen enkele wijk nog de minimaal nodige vaccinatiegraad van 90 procent gehaald, blijkt uit de wijkcijfers van GGD Haaglanden. Maar de dalende trend is ook in andere steden te zien.
Bij de mazelenuitbraak in Eindhoven en omgeving gaat het om veertien ongevaccineerde kinderen met een gemiddelde leeftijd van 5 jaar en om een ongevaccineerde volwassene. De meldingen komen van meerdere locaties, "maar het is niet bekend wat die locaties met elkaar te maken hebben", aldus de GGD Brabant-Zuidoost.
Mensen weten niet meer wat zo'n ziekte als de mazelen kan aanrichten.
Jellesma maakt zich vooral zorgen om kinderen in de opvang die op basis van hun leeftijd of vanwege medische redenen niet gevaccineerd kunnen worden. "Op het moment dat er veel ongevaccineerde kinderen op een kinderdagverblijf zijn, kun je de veiligheid van alle kinderen niet garanderen. En dat is wel een eis aan de kinderopvang."
Sinds 2015 daalt het percentage kinderen dat de basisvaccinaties tegen infectieziekten heeft. Afgelopen juni daalde de landelijke vaccinatiegraad onder de jongste leeftijdsgroep, baby's en peuters tot 2 jaar, voor het eerst in decennia tot onder de 90 procent.
Volgens gedragspsycholoog Bastiaan Rutjens, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, is deze dalende trend deels te wijten aan het succes van het Rijksvaccinatieprogramma. "Mensen zien niet meer wat zo'n ziekte als de mazelen kan aanrichten. Dan is het makkelijker om te denken: laat dat vaccin maar zitten."
Hoogopgeleide stadsbewoners
Van oudsher waren het vooral mensen die vanwege hun geloofsovertuiging hun kinderen niet lieten vaccineren. In de laatste jaren is daar een nieuwe groep bij gekomen. Rutjens: "Dat zijn vaak hoogopgeleide mensen die in de stad wonen die een soort spirituele overtuiging hebben: wat natuurlijk is, is goed en wat door mensen is gefabriceerd, is dat niet per se."
Bovendien heeft de coronapandemie de groep vaccinatie-sceptici verder doen groeien, ziet de gedragspsycholoog. "Mensen gingen over vaccinaties nadenken in lijn met andere maatregelen, zoals de avondklok. Voor een aantal mensen betekent wantrouwen jegens de overheid, wantrouwen jegens allerlei instituties. Daar kunnen de medische wetenschap en de farmaceutische industrie ook bij horen."
Rutjens noemt ook de rol van sociale media in het voeden van de terughoudendheid. Ouders die al twijfelen over het wel of niet vaccineren van hun kind, vinden online legio blogs en video's van ouders die ervan overtuigd zijn dat vaccinaties schadelijk zijn. "Deze 'health influencers' spelen heel goed in op die twijfel."
Huisarts Nadia Dbijou probeert tegenwicht te bieden aan desinformatie op sociale media:
BOinK-voorzitter Jellesma noemt het verdrietig dat het zover is gekomen. "Sinds de invoering van het Rijksvaccinatieprogramma in Nederland zijn er duizenden kinderen minder om het leven gekomen door ziektes als de mazelen, de bof, kinkhoest en polio. En nu wordt dat aan de kant geschoven alsof het geen waarde heeft."
Jellesma heeft er moeite mee dat er vaak naar de kinderopvang wordt gekeken voor een oplossing. Hij doet een beroep op het gezonde verstand van mensen, maar denkt toch dat het weigeren van ongevaccineerde kinderen onvermijdelijk is als de vaccinatiegraad niet stijgt.
Ongevaccineerde kinderen niet welkom
Een aantal kinderopvangverblijven in Nederland weigert ongevaccineerde kinderen al. Gaby Alberts is algemeen directeur van kinderopvang Berend Botje, met meerdere locaties in Noord-Holland. Daar zijn kinderen ouder dan veertien maanden, die niet zijn gevaccineerd tegen de mazelen, niet welkom.
"Baby's onder de veertien maanden zijn heel kwetsbaar om de mazelen te krijgen. Ouders kunnen hun kindjes daar nog niet voor beschermen. Locaties waar die kleine, kwetsbare kinderen komen, willen wij zo veilig mogelijk hebben. Daar weigeren we dus kinderen die niet tegen de mazelen zijn gevaccineerd."
Vastleggen in de wet
Het is op dit moment onduidelijk of een kinderopvang ongevaccineerde kinderen mag weigeren. Het Ministerie van Volksgezondheid laat aan Nieuwsuur weten niet van plan te zijn om in de wet vast te leggen dat niet-ingeënte kinderen geweigerd kunnen worden.
