"Wij hebben de capaciteit om alle migranten op te vangen die voor de kust van Lampedusa zijn gered." In de haven van de Noord-Albanese stad Shëngjin komt binnenkort een eerste registratiecentrum voor asielzoekers, op kosten van de Italianen. Sander Marashi, directeur van de handels- en vissershaven, maakt een optimistische indruk: "We werken samen met de Italianen zodat de hele operatie gemakkelijk en succesvol zal verlopen."
Begin deze maand tekende premier Edi Rama van Albanië een migratieakkoord met zijn Italiaanse ambtgenoot Giorgia Meloni. Vanaf april wil Albanië elke maand drieduizend op zee geredde bootmigranten overnemen. Zwangere vrouwen, kinderen en kwetsbare mensen vallen niet onder de regeling. De groep die naar Albanië gaat zal voornamelijk bestaan uit West-Afrikaanse mannen.
Nu is de bouwgrond op het haventerrein van Shëngjin nog een grote zandvlakte, maar volgens het migratieakkoord valt dit straks onder Italiaanse jurisdictie. In de haven komt een registratiecentrum voor de duizenden asielzoekers. Daarna worden ze naar een groot kamp gebracht op een verlaten militair terrein in Gjader, twintig kilometer van de haven.
Migranten mogen dit kamp niet verlaten. De beveiliging is in handen van de Italianen, terwijl Albanese politie de veiligheid buiten het kamp regelt. Hier wachten de drieduizend asielzoekers maximaal een maand op de behandeling van hun asielaanvraag, is het idee. Zo wil Albanië 36.000 migranten per jaar opnemen, voor een periode van vijf jaar, met mogelijke verlenging voor nog eens vijf jaar.
Als de deal tussen Italië en Albanië slaagt, zou dat baanbrekend zijn. Geen enkele Europese lidstaat lukte het tot nu toe een regeling te treffen om asielprocedures uit te besteden aan een ander, niet-EU land.
Interesse andere EU-landen
Eurocommissaris van Binnenlandse Zaken, Ylva Johansson, reageerde opvallend snel. "De deal om de behandeling van asielaanvragen uit te besteden, is niet in strijd met het EU-recht, omdat het 'buiten' het EU-recht valt", verklaarde ze.
De Italiaans-Albanese afspraken lijken aan te sluiten bij de nieuwste plannen van de Europese Unie om het gemeenschappelijk migratiebeleid te versterken met een 'externe dimensie'. Dat wil zeggen: partnerschappen met landen buiten de EU, om komst van asielzoekers tegen te houden, mensensmokkel hard aan te pakken en deportatie van afgewezen asielzoekers te versnellen.
Sommige Europese leiders volgen de afspraken met Albanië op de voet. Bondskanselier Olaf Scholz verklaarde dat "Duitsland hier aandachtig naar kijkt."
Jonge Albanezen
Toch blijft er veel onduidelijk. Belind Kellici van de Albanese centrumrechtse oppositiepartij PD verwijt de regering een gebrek aan transparantie. En hij merkt op: "In de afgelopen tien jaar heeft een derde van de bevolking - voornamelijk jonge mensen - dit land verlaten. Zij vragen vaak asiel aan in Europese landen. Deze regering lijkt Albanese burgers te vervangen door illegale Afrikaanse migranten."
Albanezen reageren met gemixte gevoelens op de komst van de opvangcentra. "Als we niet in staat zijn om onszelf te redden, waarom dan hier?"
Veel van de West-Afrikaanse migranten komen waarschijnlijk niet in aanmerking voor asiel. Grote vraag blijft: wat gebeurt er met de honderden, misschien wel duizenden, afgewezen asielzoekers? Gaan ze terug naar Italië of worden ze vanuit Albanië teruggestuurd naar hun land van herkomst? Geen eenvoudige opgave.
Politiek commentator en onderzoeksjournalist Lufti Dervishi vreest dat afgewezen mensen in Albanië blijven hangen. "Een belangrijke test wordt de snelheid waarmee de aanvragen van duizenden migranten worden verwerkt. Volgens de overeenkomst zal geen enkele migrant in Albanië achterblijven. Dan is de vraag: Wat heeft het voor zin om ze heen en weer te sturen?"
Dervishi vraagt zich af of mensen worden opgesloten of mogen rondzwerven. "Want als er een 'markt' is, dan ruiken mensensmokkelaars hun kans." Ook Belind Kellici van de oppositie vreest daarvoor: "Misschien willen ze vanuit Albanië naar Duitsland, Frankrijk of andere Europese landen. En dan wordt Albanië een centrum voor mensensmokkel."
'Verwoestende gevolgen'
Amnesty International noemt de deal onwettig en vindt en dat het akkoord ingetrokken moet worden. In een verklaring schrijft de mensenrechtenorganisatie: "De deal zal worden gebruikt om de nationale, internationale en EU-wetgeving te omzeilen. Dat zou verwoestende gevolgen kunnen hebben voor asielzoekers."
De Albanese premier Rama zegt geen vergoeding te krijgen voor de migratiesamenwerking. In ruil zou hij mogelijk hopen op een versnelde toegang tot het lidmaatschap van de Europese Unie.
Premier Rama en leden van zijn partij weigerden interviewverzoeken van Nieuwsuur. Premier Rama reageerde deze week wel tegenover de Atlantic Council op de kritiek. "Als Italië een akkoord met een ander EU-land had gesloten, zou niemand het erover hebben."
