In de serie 'De Nieuwe Muur' reist Europacorrespondent Saskia Dekkers samen met cameraman Pieter Nijdeken door Europa, dat snel verandert na de inval van Rusland in Oekraïne op 24 februari 2022.
Enigzins buiten het vizier van het Westen laat Rusland zich ook steeds meer zien in het poolgebied, op Spitsbergen. Dat ligt in de Noordelijke IJszee en tegenover het Kola-schiereiland. Daar is een Russische duikbootbasis met de grootste concentratie kernwapens ter wereld. Experts maken zich zorgen en waarschuwen Noorwegen.
De Noorse en Russische gemeenschappen leefden op Spitsbergen altijd vredig samen. Maar sinds de Russische inval in Oekraïne is dat veranderd. Er is nauwelijks nog contact en de argwaan bij mensen groeit. "Er is geen connectie meer zoals voorheen, heel triest. Ik had gehoopt dat alles vriendschappelijk zou blijven, maar dat is niet zo", zegt Lars Fause, gouverneur van Spitsbergen en daarmee de vertegenwoordiger van de Noorse regering.
Op het eiland liggen het Noorse stadje Longyearbyen en het Russische dorp Barentsburg, 60 kilometer uit elkaar. Barentsburg lijkt wel klein Rusland in Noorwegen. De gebouwen zijn gebouwd in Sovjetstijl en op een muur staat 'Communisme is ons doel'. In het dorp staat een buste van Lenin. Er leven een paar honderd Russen en alles staat onder controle van een Russisch staatsmijnbedrijf.
Volgens internationale afspraken zijn militaire uitingen op Spitsbergen verboden. Vandaar dat er grote verbijstering was op het eiland op 9 mei, de herdenkingsdag van de Russische overwinning op de nazi's. De Russen hielden een paramilitaire parade, dwars door Barentsburg.
De parade door de dorpsstraat in Barentsburg:
Hoogleraar militaire strategie Tormod Heier noemt het militair vertoon. "De Russen sluizen steeds meer materieel Spitsbergen binnen, want ze willen hun aanwezigheid vergroten. Dat moet de Noren wel zorgen baren."
Russen die de oorlog van Poetin in Oekraïne steunen, bleven in Barentsburg. Anderen vertrokken. Een dissident, die uit angst anoniem wil blijven, waarschuwt de Noren en hoopt dat ze op hun hoede zijn. "De Russische regering is aan het uitproberen. Ze worden steeds brutaler, tonen hun spierballen. En ze kijken gewoon hoe de andere kant reageert. Ik zeg niet dat ze morgen een oorlog beginnen, maar het is wel een grote dreiging."
Gouverneur Fause vindt dat zijn mensen alert genoeg zijn. "Mijn politieagenten patrouilleren in Barentsburg. De Russen moeten mijn voorschriften en bevelen opvolgen en zich natuurlijk aan de Noorse tradities houden."
Geheim agent
De argwaan over wat er in het Russische dorp gebeurt, nam toe door de nieuwe man die op het consulaat in Barentsburg zijn intrek nam: consul-generaal Andrei Chemerilo. Noorse onderzoeksjournalisten onthulden dit jaar dat hij een geheim agent van de Russische militaire inlichtingendienst zou zijn. Zelf ontkent hij dat.
Maar onder leiding van Chemerilo is er 30 juni weer iets opvallends: een militair geïnspireerde vlootschouw voor de kust van Barentsburg. En vorige maand nog een provocatie: er verrijst in een ander Russisch dorp een gigantisch kruis van de beschermheilige van het Russische leger, met het oranje-zwarte lint dat Russische militairen dragen in Oekraïne.
Volgens Noorse experts blijkt uit alles dat de Russen hun macht in de regio willen veiligstellen. Heier: "Spitsbergen ligt zeer dicht bij het Kola-schiereiland, waar de Russische strategische onderzeeërs met kernwapens liggen. Dat is een cruciale strategische corridor. Het is belangrijk dat ze die controleren."
Militaire provocatie
In Barentsdorp wil geen enkele Rus praten met Nieuwsuur. De plaatselijke gids, Olga, kan vragen beantwoorden, maar zegt: "Ik bespreek geen politieke vragen. Ik verzorg rondleidingen en vertel over de geschiedenis van deze plek, over hoe we hier nu leven, over ons gemeenschappelijke leven. Ik vind het hier geweldig."
Iemand van het Russisch staatsmijnbedrijf neemt het gesprek over. Dmitrii Negrutsa, hoofd Culturele Projecten, verdedigt de militaire parade. "Het is enorm overdreven. Ik heb gehoord dat het in de media wordt voorgesteld als een militaire provocatie, een parade in militaire stijl, enzovoort. Niets daarvan is waar."
Maar Heier vindt dat Noorwegen én de NAVO de situatie op Spitsbergen scherp in de gaten moeten houden. "De veiligheidsmarges worden steeds kleiner naarmate deze spanning toeneemt. We moeten oppassen dat we niet te naïef zijn. De zaken kunnen hier op zeer korte termijn veranderen."
De Russische consul-generaal Andrei Chemerilo wilde alleen schriftelijk reageren. Zijn antwoorden op vragen van Nieuwsuur lees je hier.
