Een corruptieschandaal in Polen heeft een hoop teweeg gebracht in het land: zeven mensen zijn aangeklaagd, drie gearresteerd en de verantwoordelijk minister zou een zelfmoordpoging hebben gepleegd. En bij de campagnes voor de aankomende parlementsverkiezingen gebruikt de oppositie de zaak om de regering aan te vallen.
Polen is wel wat gewend als het op corruptie aankomt, maar deze zaak is er een van de buitencategorie: de afgelopen jaren verstrekten medewerkers van Poolse consulaten illegaal visa aan migranten in ruil voor geld. Volgens de oppositie gaat het wereldwijd om 250.000 visa. Spil in het schandaal zou de Poolse onderminister van Buitenlandse Zaken zijn, Piotr Wawrzyk.
De zaak is niet alleen saillant vanwege de omvang en de betrokkenheid van Wawrzyk, maar ook omdat de Poolse regeringspartij, PiS, juist bekend staat om haar harde migratiestandpunten.
De PiS heeft terroristen de EU binnengelaten.
"Voor PiS is het schandaal ongemakkelijk", zegt de Pools-Nederlandse journalist Dore van Duivenbode. "Ze roepen dat ze geen migranten willen, maar via deze weg laten ze toch mensen binnen. Dat maakt het politiek een belangrijke affaire."
PiS maakte van migratie bewust een groot thema, zegt Van Duivenbode. "De regering bouwde een groot hek langs de grens met Belarus, maar dat is eigenlijk vooral een politieke symbolische muur: kijk ons eens goed onze grenzen verdedigen. Op de staatstelevisie zie je over migranten verder alleen de rellen in Frankrijk en verkrachtingen."
De grootste oppositiepartij, het Burgerplatform van oud-premier Donald Tusk, profileert zich óók als anti-immigratiepartij, zegt Oost-Europadeskundige Kaspar Pucek van instituut Clingendael. "Op sociaaleconomisch gebied zijn zij van centrumrechts naar links opgeschoven, maar als het gaat om migratieretoriek zijn ze rechts en conservatief."
Beide partijen gaan met het thema aan de haal voor politiek gewin, zegt Pucek. "Er is een discrepantie in Polen tussen politiek debat en de cijfers. Migratie richting Polen blijft vrij stabiel. Het land heeft migranten eigenlijk ook hard nodig om de gaten in de arbeidsmarkt op te vullen die achtergelaten zijn door Polen die naar andere EU-landen zijn vertrokken. 70 tot 80 procent van de migranten zijn Oekraïners en Belarussen, terwijl in het politiek debat de nadruk wordt gelegd op de migranten uit moslimlanden."
De oppositie maakt dan ook dankbaar gebruik van het corruptieschandaal. "De PiS-regering heeft 250.000 immigranten binnengehaald", zegt een stem in een ronkend campagnespotje. "Ze hebben een corrupt systeem opgezet."
Ook de Senaatsvoorzitter, ook van het Burgerplatform, gaat er in een toespraak met gestrekt been in: "Er zijn honderden mensen de EU binnengekomen die als terrorist beschouwd worden."
Dat terwijl er nog veel onduidelijk is over het schandaal. "Waar is dat geld heen? Dat weten we niet", zegt Van Duivenbode. "Je kan niet zeggen dat PiS-politici hier rijk van zijn geworden. Er wordt gezegd dat PiS-diplomaten het smeergeld hebben aangenomen, maar directe geldstromen zijn nog niet getraceerd."
'Kiezers weten niet wie te geloven'
Hoe dan ook is er geen twijfel dat hooggeplaatste functionarissen betrokken zijn geweest, zegt hoogleraar internationaal recht Jacek Skrzydło. "Zo'n enorm schandaal kan niet volledig aan ze voorbij zijn gegaan. De procedure om aan een Pools visum te komen is behoorlijk ingewikkeld."
De regering houdt het schandaal graag zo klein mogelijk: op de staatstelevisie wordt er nauwelijks over gesproken. Het is dan ook een ongemakkelijk onderwerp voor PiS, zegt ook Skrzydło. "De regering zegt illegale migratie tegen te gaan, maar in feite doen ze met die visa het tegenovergestelde." Van Duivenbode: "PiS voedt vreemdelingenhaat maar probeert door middel van omkoping juist geld te verdienen aan arbeidsmigranten."
Toch lijkt het schandaal kiezers weinig te deren, zegt Van Duivenbode. "Het gros van de PiS-stemmers blijft achter de partij staan. De partij gaat redelijk goed in de peilingen. Zulke schandalen hebben geen of weinig impact. Er zijn al vaak dergelijke corruptieschandalen voorgevallen, en de opinie van regeringsgezinden verandert amper. Mensen weten ook niet meer welke partij ze moeten geloven. Bovendien: Poolse burgers zijn veel meer bezig met de oorlog in Oekraïne en inflatie."
