De eerste salvo's in de chipoorlog tussen China en Amerika zijn gelost. Een chipoorlog waarbij ook Nederland betrokken is: exportrestricties op geavanceerde chipmachines van ASML gaan komende week in. China sloeg al terug door de uitvoer van gallium en germanium aan banden te leggen. Stoffen belangrijk voor de vervaardiging van halfgeleiders. En dus domineert China het monopolie op zeldzame aardmetalen.
Reusachtige bulten in het landschap zijn het, die ver boven de kale Binnen-Mongoolse vlaktes uitsteken. Afgelegen in het noorden van China, maar centraal in de strijd om technologie. Een belangrijke stok om mee te slaan bovendien, in de chipoorlog met het Westen: de aardmetalenmijn van Bayan Obo is 's werelds grootste. China mijnt zo'n 60 procent van alle aardmetalen wereldwijd, een groot deel daarvan komt uit Baotou.
"Ik verdien tienduizend renminbi per maand in de mijn", kan een van de mijnwerkers nog zeggen, terwijl hij naar het dorp loopt aan de voet van de mijn. Het is het einde van zijn werkdag. "Als je je bedenkt dat er 1,4 miljard mensen zijn die allemaal wel willen werken, is dat echt een goed salaris", lacht hij. Een vrouw van de lokale autoriteiten komt tussenbeide, nog voordat hem iets noemenswaardigs kan worden gevraagd. "Niet filmen!"
Milieu
Zeldzame aardmetalen. Het is een term die de lading van de vrachtwagens en containertreinen rond de Bayan Obo-mijn eigenlijk niet goed dekt. Echt zeldzaam zijn de metalen namelijk niet, maar het delven ervan is geen sinecure. De concentraties in de grond zijn laag: grofweg 95 procent van wat wordt opgegraven, is onbruikbaar. Los daarvan is de verwerking ervan niet alleen complex, maar ook sterk vervuilend. Maar China was bereid die prijs te betalen.
De lucht, het water, de landerijen rond Baotou: het milieu kreeg het zwaar te verduren. "Voorheen was het hier een bende", zegt een van de inwoners van het dorp, terwijl hij zijn scooter pakt. Hij rijdt door, zodra de ongenode meegluurders van de autoriteiten weer om de hoek komen. "Nu is dat een stuk beter. De overheid heeft meer aandacht voor het milieu."
Veel willen ze niet zeggen, de mensen rond de Bayan Obo-mijn. Dat is ook niet zo vreemd. Bij vrijwel elk gesprek duiken de ongewenste afgevaardigden van de lokale autoriteiten op.
"We draaien werkdagen van acht uur, het is prima werken hier", zegt een andere mijnwerker. Hij loopt met twee collega's terug richting hun woonverblijf. Gevraagd hoe het voelt dat er zonder zijn werk geen smartphones zouden zijn, moet hij lachen. "Dat is deels wel waar, haha." Maar het gaat om meer dan smartphonechips alleen.
Zeldzame aardmetalen
Van windmolens tot MRI-scannners en gevechtsvliegtuigen: ook de energiesector, de medische industrie, en het defensieapparaat kunnen niet zonder zeldzame aardmetalen zoals ze die in Baotou delven. "Het Midden-Oosten heeft olie, China heeft zeldzame aardmetalen", tekende het Chinese Volksdagblad eerder op uit de mond van toenmalig leider Deng Xiaoping. "Dat is van grote strategische waarde."
Uitspraken uit 1992 die beleidsmakers in Peking goed in de oren hebben geknoopt, als in 2010 een Chinese visserskotter in botsing komt met een schip van de Japanse kustwacht in de Oost-Chinese Zee. Beide landen claimen de Senkaku-eilanden, of Diaoyu Dao, zoals China ze noemt. Na de arrestatie van de Chinese schipper staakt Peking de uitvoer van zeldzame aardmetalen naar Japan, al heeft het altijd ontkend dat er sprake was van een exportban.
Destijds een wake-up call voor Japan, inmiddels beginnen ook beleidsmakers in het Westen zich te realiseren wat de risico's zijn van de afhankelijkheidsrelatie. Europa haalt tot 99 procent van de kritieke aardmetalen uit China, stelde Brussel twee jaar geleden in een rapport. In de komende jaren wil het die afhankelijkheid terugdringen. In 2030 mag nog maximaal 65 procent aan 'strategische aardmetalen' geïmporteerd worden uit één land.
Natuurlijke hulpbronnen
Sinds deze maand staan gallium en germanium - belangrijk bij de productie van chips - op de lijst van exportrestricties. Peking stelt dat dat nodig is om de nationale veiligheid te waarborgen, en heeft voor zover bekend nog geen licenties verleend. Maar de stap wordt alom gezien als een antwoord op de vergaande beperkingen op de export van chiptechnologie naar China, waar dus ook ASML een belangrijke rol in speelt.
Het zorgt voor frustratie in China. Ook in de groene Silicon Valley, zoals Baotou zichzelf noemt. Een verwijzing naar silicium, dat hier uit de grond wordt gehaald. Een uit hoop geboren knipoog naar de welvarende westkust van Amerika uiteraard, waar silicium het fundament legde voor de huidige hightechindustrie. Zo'n 130 kilometer zuidelijker, in het hightechdistrict van Baotou, hopen de autoriteiten daar het fundament voor te leggen.
"We bouwen hier grotere windturbines, van zes tot zeven megawatt", vertelt manager Liu Wei, van Mingyang Smart Energy in zijn reusachtige productiehal aan de rand van Baotou. "Jaarlijks plannen we duizend grote windturbines te produceren. Binnen-Mongolië is een uitgestrekt gebied met een overvloed aan natuurlijke hulpbronnen", vertelt Liu. Want stormen doet het, rond Baotou.
Geholpen door zeldzame aardmetalen uit de Bayan Obo-mijn, zoals neodymium - magneten die nodig zijn in de windturbines - is zelfvoorzienend worden het devies voor Liu. "Dat is wel waar we naar streven", zegt hij. Voor zonnepanelen is dat niet anders. Kobalt is voornamelijk afkomstig uit door China gecontroleerde mijnen in Congo. "We werken er hard aan om te lokaliseren", zegt Liu.
Op de vraag in hoeverre de aangekondigde sancties vanuit Amerika en Nederland impact hebben, houdt hij zich op de vlakte. "Ja, maar op het gebied van elektromotoren houden we gelijke tred met bedrijven als Boston Dynamics. Of Ghost Robotics, dat levert aan het Amerikaanse leger", zegt Chen strijdvaardig.
Bekijk ook de Chinese macht over deze onmisbare magneten:
