Schoonmakers, hoveniers of kappers die voor een baas werken, maar tegelijkertijd ook mede-eigenaar zijn van het bedrijf. Steeds meer werkgevers van kleine- en middelgrote bedrijven (MKB) proberen hun werknemers aan het bedrijf te binden door ze aandeelhouder te maken. Maar daar kleven ook risico's aan.
Bij grote consultancy- en advocatenkantoren gebeurt dat al langer. In die bedrijven is de top gezamenlijk eigenaar. Maar inmiddels biedt ook zo'n 10 procent van de MKB-bedrijven hun medewerkers de mogelijkheid om aandeelhouder of zelf mede-eigenaar te worden van het bedrijf. Daarbij gaat het niet alleen om de top, maar juist om werknemers in alle lagen van het bedrijf. Zij beslissen mee over de koers en delen in de winst en het verlies van de onderneming.
De gedachte is om personeel te verbinden met bedrijf in tijden van krapte op de arbeidsmarkt. Volgens de werkgevers die Nieuwsuur sprak zijn werknemers die delen in de opbrengst van het bedrijf productiever. Ook betekent dit dat werknemers soms enkele maandsalarissen per jaar extra bovenop hun normale salaris verdienen.
Maar er zijn ook risico's. "Hoe meer werknemers meedelen in de winst, hoe kwetsbaarder ze zijn voor verlies", zegt Anne-Sophie Halbertsma, onderzoeker bij de Universiteit Utrecht.
Schoonmaakster Grace Canceran is werknemer en mede-eigenaar bij schoonmaakbedrijf Schoongewoon. Het bedrijf heeft een goed jaar achter de rug en dat merkte Canceran op haar salarisstrook. "Ik verdiende vijf tot zes extra maandsalarissen."
Volgens onderzoeker Halbertsma is deze vorm van aandeelhouderschap niet voor iedereen weggelegd. "Het vraagt een bepaalde mate van financiële geletterdheid. Dat heeft niet iedereen."
Daarom bereidt het Utrechtse projectmanagementbureau P2 de medewerkers goed voor op wat het betekent om aandeelhouder te zijn. "We leggen onze werknemers in meerdere gesprekken uit wat ze kunnen verwachten", zegt directrice Marinda Gaillard, "en het is voor niemand verplicht." Ook vraagt inspraak uit zoveel monden om goede organisatie. "Het is zeker niet voor iedere bestuurder weggelegd", zegt Gaillard.
Te hoge kosten
Met de voorwaarde dat werkgevers inderdaad voor goede randvoorwaarden zorgen, ziet onderzoeker Anne-Sophie Halbertsma meer voordelen dan nadelen. "Er is in de Verenigde Staten veel meer onderzoek gedaan dan in Europa, maar er zijn duidelijke aanwijzingen dat het een positieve invloed heeft op het werkplezier, de binding tussen bedrijf en werknemer en de productiviteit."
Toch loopt Nederland internationaal achter, ziet Halbertsma. In Frankrijk ligt het aantal bedrijven met een vorm van participatie bijvoorbeeld een viervoud hoger. "Dat ligt ook aan wetgeving en belastingregels, die laten ondernemers in Nederland minder ruimte om dit door te voeren."
Vakbond CNV pleit er daarom onder meer voor dat werkgevers jaarlijks voor tweeduizend euro aan aandelen kunnen schenken aan hun personeel. "We zien dit als een belangrijk middel om economische ongelijkheid tegen te gaan", zegt CNV-voorzitter Piet Fortuin tegen Nieuwsuur. "Maar de fiscale regels maken dat de kosten om dit door te voeren nu nog te hoog zijn, zeker voor het MKB."
De vakbond staat niet alleen in haar oproep. Ook werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland staan positief tegenover het voorstel financiële werknemersparticipatie makkelijker te maken: als het goed gaat met het bedrijf "moeten werknemers daar ook de vruchten van kunnen plukken." Dat kan door "specifiek winstdeling lager te belasten."
Toch ziet het Ministerie van Financiën "op dit moment geen aanleiding de regelgeving aan te passen." Aan Nieuwsuur het ministerie weten in tegenstelling tot CNV "geen fiscale obstakels te zien." En of het tot meer gelijkheid leidt "is nog maar de vraag, omdat een deel van werkend Nederland niet in aanmerking komt of omdat werknemers het zich niet kunnen veroorloven om een deel van hun inkomen variabel te laten zijn." CNV laat weten te hopen bij een volgend Kabinet wel voet aan de grond te krijgen.