Bas Tooms
Europese regeringsleiders willen bevroren Russische tegoeden inzetten voor de wederopbouw van Oekraïne en de financiering van het leger. De komende week bespreken ze de plannen. De vraag is hoever ze mogen gaan: het geld zomaar afpakken heeft grote consequenties.
In de Europese Unie staan voor meer dan 200 miljard euro aan Russische tegoeden bevroren. Het zijn bankrekeningen en andere eigendommen van Russen en organisaties die de oorlog in Oekraïne steunen. Zij staan op de Europese sanctielijst en kunnen daarom niet langer bij hun geld. Het grootste deel van de ruim 200 miljard bestaat uit tegoeden van de Russische centrale bank.
Het confisqueren van de tegoeden is ook waar de Oekraïense president Volodymyr Zelensky voor pleit. "Rusland moet de volle prijs betalen voor zijn agressie", aldus Zelensky.
Wat is er mogelijk?
Het idee kan in Europa op sympathie rekenen, maar eenvoudig is het niet. "Onteigenen kan niet zomaar", zegt advocaat en sanctierechtexpert Yvo Amar. "Dat kan als iemand dat geld heeft verkregen door middel van strafbare feiten. Maar om het enkele feit dat er een oorlog woedt en iemand toevallig banden heeft met Poetin, kun je dat geld niet ontnemen."
Als de EU dat geld inzet voor de opbouw van Oekraïne "zet je wel iets op het spel", zegt econoom Mathijs Bouman.
Toch willen Europese leiders de tegoeden op een of andere manier inzetten ten gunste van Oekraïne. Een werkgroep heeft in kaart gebracht wat er mogelijk is. Het geld afpakken kan inderdaad niet, erkent de Zweedse voorzitter van de werkgroep tegen Nieuwsuur. "Maar er zijn wel andere mogelijkheden", zegt Anders Ahnlid.
Daarbij kijken Europese landen met veel interesse naar België. Dat land maakte vorige maand bekend weliswaar de tegoeden niet zelf aan Oekraïne te geven, maar wel een deel van de opbrengsten ervan. Het gaat dan om de rente-inkomsten die de tegoeden opbrengen. Over die inkomsten heft België belasting, en dat geld gaat linea recta naar wapens en humanitaire hulp voor Oekraïne. Op die manier verwacht België dit jaar 625 miljoen uit te geven aan steun aan Oekraïne en uitkeringen voor Oekraïense vluchtelingen in België.
België mag dat gewoon doen, want ze kunnen over de belastinginkomsten naar eigen inzicht beschikken, zegt hoogleraar economie Koen Schoors (Universiteit Gent). "Maar toch is het bijzonder dat ze het zo openlijk doen en bespreken. Het brengt de discussie op gang hoe ver je kunt gaan. Kun je bijvoorbeeld ook de volledige opbrengsten afpakken? Dat is lastiger, want daarmee raak je aan het recht op eigendom, de basis onder ons systeem."
Een land als China zal overwegen zijn geld ergens anders te parkeren als ze zien dat het om politieke redenen kan worden afgeroomd.
Dat België vooroploopt is geen toeval. In Brussel is namelijk het bedrijf Euroclear gevestigd, een financiële dienstverlener die over 196 miljard euro aan bevroren Russisch geld beschikt. Dat levert forse rente-inkomsten op: in de eerste drie maanden van dit jaar 734 miljoen euro. "België is daarom tot meer in staat dan andere landen", zegt hoogleraar economie Schoors. "Maar zijn er zeker andere landen die dit ook zouden kunnen doen."
In de Europese Unie liggen op dit moment twee opties op tafel om de Russische tegoeden in te zetten. De eerste optie is de rente-inkomsten belasten zoals België doet, eventueel met een speciale extra hoge belasting. De tweede optie is het geld zelf te beleggen en de opbrengsten aan Oekraïne geven.
Het is daarbij aan de Europese leiders die komende week bijeen komen, om te beslissen hoe ver ze willen gaan. "Het geld gebruiken is niet gratis", zegt hoogleraar Schoors. "Want je ondergraaft het vertrouwen in de euro. Een land als China zal overwegen zijn geld ergens anders te parkeren als ze zien dat het om politieke redenen kan worden afgeroomd."
Of er komende week ook echt een knoop wordt doorgehakt is onduidelijk. Maar voor het zomerreces, dat halverwege juli begint, ligt er een voorstel, kondigde voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen afgelopen woensdag aan: "Want de dader moet verantwoordelijk gehouden worden."
