Bas Tooms
Bijna anderhalf jaar na het begin van de Russische invasie in Oekraïne lukt het een derde van de banken en andere financiële instellingen onvoldoende om tegoeden op de sanctielijst op te sporen en te bevriezen. Dat concludeert De Nederlandse Bank (DNB) na eigen onderzoek. De toezichthouder op de financiële sector nam 31 instellingen onder de loep die de sancties tegen Rusland moeten uitvoeren.
De instellingen kunnen niet alle bankrekeningen en andere tegoeden van Russen die de oorlog financieren vinden, terwijl dat wel zou moeten. "Kijken we naar goed te vinden transacties, dan vinden ze zo'n 95 procent, dat is niet slecht", zegt Maarten Gelderman, DNB-divisiedirecteur Toezicht, tegen Nieuwsuur. "Maar er zit ook een bank tussen die maar 60 procent herkent, dus die moet wat verbeteren."
In totaal staan 1473 mensen op de sanctielijst, net als 207 organisaties zoals wapenfabrikanten en de Russische Centrale Bank.
Poetin met oe of u
Banken en andere financiële instellingen moeten bezittingen van foute Russen opsporen en bevriezen. Maar dat blijkt in de praktijk voor veel instellingen ingewikkeld. Dat heeft bijvoorbeeld te maken met de manier van spelling. "Je kan bijvoorbeeld Poetin schrijven maar ook Putin. Vind je die allebei? De slechtste partij vindt hier maar 24 procent, dus die moet dat echt verbeteren", aldus divisiedirecteur Gelderman.
Dit soort fouten mogen echt niet gebeuren, zegt advocaat Heleen over de Linden, die promotieonderzoek doet naar sancties tegen Russen. "Dat zijn echt kleuterschoolfouten. In de sanctieverordeningen staat vaak wel op vijf manieren de naam van de gesanctioneerde gespeld, dus in het Engels, Nederlands, Russisch, Oekraïens en dan eventueel nog een extra spelling omdat het eerder wel eens verkeerd is gegaan."
In een reactie erkent de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) dat er uitdagingen zijn bij het uitvoeren van sancties, mede vanwege de "snelheid en complexiteit van de taken die de banken moeten uitvoeren". Volgens de NVB hebben de banken het bevriezen van tegoeden juist goed op orde.
Vorig jaar maakten we deze uitlegvideo over hoe rijke Russen sancties weten te omzeilen:
Het bevriezen van bankrekeningen en tegoeden ging in Nederland aanvankelijk zeer moeizaam. In de eerste maand na de invasie kwam Nederland niet verder dan 6 miljoen euro aan bevriezingen, terwijl andere EU-landen toen al miljarden rapporteerden. Het leidde tot veel onvrede in de Tweede Kamer en het kabinet beloofde beterschap.
In het voorjaar van 2022 loopt de teller alsnog op tot 640 miljoen euro, maar sindsdien blijft het bedrag steken, of loopt het zelfs terug omdat er tegoeden onterecht blijken te zijn bevroren. Intussen staat de teller op 644,5 miljoen euro. Een klein aandeel van de ruim 200 miljard die in de hele EU is vastgezet.
De ministeries van Buitenlandse Zaken en van Financiën laten aan Nieuwsuur weten geen signalen te hebben dat Nederland bevriezingen heeft misgelopen. Dat de teller stokt komt volgens hen onder meer doordat de verwevenheid tussen de Russische en Europese economie afneemt en doordat nieuwe namen op de sanctielijsten over minder vermogen zouden beschikken.
Je zou verwachten dat er iets meer zou zijn bevroren dan dat er nu is gebeurd.
Maar volgens experts had er wel degelijk meer bevroren kunnen worden. "We hebben het afgelopen jaar nul progressie geboekt", zegt Over de Linden. En ook collega-advocaat en expert op het gebied van sanctierecht Yvo Amar zegt: "Je zou verwachten dat er iets meer zou zijn bevroren dan dat er nu is gebeurd." Volgens hem is het ontbreken van regie door het kabinet een van de problemen.
GroenLinks-Kamerlid Van der Lee is teleurgesteld in de sector. "We zitten inmiddels in de zestiende maand van de brute oorlog, vanaf het begin af aan hebben we deze sancties." Hij gaat verantwoordelijk minister Hoekstra (CDA) aanspreken op de uitkomsten van het onderzoek.
Sjoerd Sjoerdsma (D66) pleit voor een taskforce van Russisch sprekende financieel experts. Die moeten instellingen bijstaan in het opsporen van Russische euro's. "Er wordt gekrabd aan de oppervlakte. Daardoor ontsnappen mensen aan de blik van de financiële sector."
Eén overheidsloket
De Nederlandse Vereniging van Banken pleit voor één duidelijk overheidsloket voor vragen over de sancties. Dat zou inderdaad kunnen helpen, denkt Amar. "Je hebt nu meerdere ministeries die verantwoordelijk zijn. Dat leidt tot verbrokkeling van de kennis."
De verantwoordelijke ministeries zeggen in een reactie het niet eens te zijn met de kritiek. Wel erkennen ze dat "met de sancties tegen Rusland veel op het bordje van financiële instellingen terecht is gekomen, waardoor het niet in alle gevallen goed gaat." De ministeries willen in gesprek gaan met experts die tekortkomingen in het stelsel ervaren.
De Nederlandsche Bank heeft de betaalinstellingen die een onvoldoende scoorden een laatste waarschuwing gegeven. Wie over een paar maanden nog geen voldoende haalt, krijgt te maken met formele maatregelen.
