In Nederland leeft de angst dat de overheid haar grip verliest op drugscriminelen, maar in Mexico bestaat de drugshandel mede dankzij hulp van de overheid. Deze week werd een oud-minister, Genaro García Luna, veroordeeld voor hulp aan een drugskartel.
Dat García Luna achter tralies verdwijnt, zal criminelen en corrupte politici wat voorzichtiger maken, verwachten experts. Maar: in de strijd tegen drugscriminaliteit kan dat juist een averechts effect hebben.
De bestandsdelen van drugs kosten bijna niks, het is de drugsoorlog die drugs in goud veranderen.
Om te begrijpen wat er in Mexico aan de hand is, moeten we even terug in de tijd. In 1971 riep de Amerikaanse president Richard Nixon de War on Drugs uit met als doel om drugshandel en drugsgebruik te bestrijden. Sindsdien worden grote drugsbazen in Midden- en Zuid-Amerikaanse landen met veel geweld opgespoord.
Bij die drugsoorlog vielen al honderdduizenden doden, maar een oplossing kwam niet dichterbij. Af en toe wordt wel een drugsbaas opgepakt. Toen García Luna van 2001 tot 2005 de Mexicaanse federale politie aanstuurde, pakte hij onder andere de broer van drugsbaron 'El Chapo' op. Maar telkens als een kartelleider wegvalt, staat een ander op. En als een kartel wordt opgerold, neemt een ander de handel snel over.
Toch koos de toenmalige Mexicaanse president Felipe Calderón in 2006 voor het nóg harder aanpakken van drugscriminelen. Hij stuurde in totaal 50.000 militairen naar probleemgebieden. Het resulteerde in een nieuwe golf van geweld. De kartels werden alleen maar machtiger.
"Calderón koos voor een superhard beleid", zegt Sanho Tree, drugsexpert van het Amerikaanse Institute for Policy Studies. "En als je water op brandend vet gooit, wordt het alleen maar erger. De situatie explodeerde. De overheid raakte de tel van het aantal drugsdoden kwijt."
García Luna, inmiddels gepromoveerd tot minister van Openbare Veiligheid, was degene die het omstreden beleid tussen 2006 en 2012 aanstuurde. Maar terwijl hij een deel van de drugscriminelen genadeloos opjoeg, liet hij één kartel straffeloos z'n gang gaan, in ruil voor miljoenen dollars aan smeergeld.
Het Sinaloa-kartel, eerder geleid door El Chapo, kreeg van García Luna gevoelige informatie over justitieonderzoeken en rivaliserende drugskartels doorgespeeld. Op die manier konden kartelleden justitie ontlopen en hun ladingen cocaïne en andere drugs zonder te veel gedoe over de grens brengen.
Uiteindelijk werd García Luna in de VS opgepakt. De kans is groter dat hij daar succesvol wordt vervolgd dan in zijn eigen land, zegt de Britse journalist Ioan Grillo, die in Mexico-stad woont en boeken schreef over drugskartels. "Amerika heeft een krachtig justitieel systeem. Mexico worstelt nog altijd met het creëren van genoeg institutionele capaciteit om grote namen te vervolgen en de eigen corruptie te bestrijden."
Wat scheelt: García Luna is al meer dan tien jaar minister-af. De huidige Mexicaanse regering bestaat juist uit politieke tegenstanders van de conservatieve Calderón. "García Luna heeft nauwelijks nog vrienden met politieke macht", zegt Grillo. "Een aantal jaren terug lieten de Amerikanen nog een vervolgde Mexicaanse beambte vrij na druk van de Mexicaanse overheid. Dat zal nu niet gebeuren."
Omkoopbare politici
Veel Mexicanen vragen zich nu af: wie in de overheid waren op hoogte van García Luna's corruptie, of deden eraan mee? En lopen er nu nog corrupte politici rond? "Grote delen van het systeem zijn corrupt", zegt Grillo. "Dat beperkt zich niet tot één partij."
Drugsexpert Tree: "We weten niet op welk niveau, maar zo lang er drugskartels zijn, zijn er corrupte politici. Kartels zoeken altijd naar geschikte, omkoopbare mensen."
Door de veroordeling van García Luna raken politici en criminelen meer op hun hoede, zegt Grillo. Maar: daardoor gaan ze voorzichtiger te werk en zijn ze moeilijker te pakken. "Ze kunnen bijvoorbeeld een extra tussenpersoon inschakelen, zodat hun naam niet niet aan drugsdeal gelinkt kan worden."
Fentanyl-doden
Vooralsnog wordt de drugshandel in Mexico alleen maar grimmiger, ondanks miljarden aan investeringen in handhaving. Er vallen elk jaar tienduizenden doden door druggeweld en bij de vorige verkiezingen werden tientallen kandidaten vermoord, waarschijnlijk in opdracht van drugskartels.
En de afgelopen jaren nam de smokkel naar de VS van het giftige, verslavende en goedkoop te produceren fentanyl enorm toe. In 2021 stierven 108.000 mensen in de VS aan een overdosis drugs, vooral door crystal meth en fentanyl, terwijl er vóór 2016 elk jaar minder dan 20.000 aan een overdosis stierven.
Tree denkt dat meer arrestaties van criminelen en corrupte politici, het probleem juist kan verergeren. "Meer vervolgingen, betekent een groter risico. Hoe groter het risico, hoe waardevoller de drugs. De bestandsdelen van drugs kosten bijna niks, het is de drugsoorlog die de drugs in goud doet veranderen en die de illegale handel zo lucratief maakt."
Tot dat inzicht kwam oud-president Calderón uiteindelijk ook, zegt Tree: "Hij begon als echte crime fighter, maar na zijn presidentstermijn gaf hij een speech waarin hij zei: als we de vraag naar drugs niet kunnen laten dalen, moeten we nadenken over 'markt-alternatieven'. Daarmee doelde hij op legalisering van - sommige - drugs."
