Naar aanleiding van een klacht van een kijker geeft de Ombudsman de volgende reactie:
Beste,
Volgend op uw correspondentie met de redactie van Nieuwsuur hebben wij onderzoek gedaan naar enkele aspecten waarover u klaagde m.b.t. de #Ophef aflevering met de titel 'Reconstructie: de neptransacties van Jaap van Dissel'. Wij sturen onze analyse nu naar u en de redactie, zodat ook deze kennis kan nemen van onze reactie aan u.
Wederhoor en tweets
Ten eerste gaf u aan dat u het netjes had gevonden als er navraag was gedaan naar uw bedoelingen met en de context van uw getoonde tweets. Het was inderdaad netjes geweest, maar het kan niet geëist worden. In de uitzending werd informatie gegeven over enkele van uw tweets. Tweets zijn informatie die publiek beschikbaar zijn en door u vermeld op een social media platform (de naam zegt het al), niet een beschuldiging aan uw adres. Dit behoeft niet per definitie wederhoor bij u.
U gaf verder aan: "Ook mijn tweets nadien over de hele van Dissel episode zijn compleet weggelaten in het item." Context geven is uiteraard wenselijk, maar dit kan op gespannen voet staan met de hoeveelheid tijd voor een programma. Doordat uw twitteraccount benoemd werd kunnen kijkers uw verdere tweets opzoeken. Het programma werd niet onzorgvuldig of gebrekkig door het niet melden van al uw tweets over dit onderwerp, goed begrip van dit deel van de zaak was mogelijk op grond van de wel gedeelde informatie.
Daarnaast hadden de programmamakers kunnen kiezen voor uw gebruikersnaam in plaats van uw echte naam. Echter staan er verschillende foto's van u op uw twitterpagina en is uw naam ook een enkele keer vindbaar op uw profiel. Twittergebruikers kunnen zo achterhalen wie u bent. Dan is er geen verplichting uw Twitterhandle te gebruiken.
Wederhoor bij beschuldiging
In uw klacht geeft u aan: "In het item "Ophef" worden beelden van Gideon van Meijeren getoond waarin hij dit zegt: "Het bewijs is geleverd, het staat hier gewoon zwart-op-wit. Er is niemand die hier nog over twijfelt, die politieke beïnvloeding heeft plaatsgevonden. Van Dissel is beïnvloedbaar, is corrupt." De context van deze uiting wordt in het item niet duidelijk gemaakt, hiermee insinuerend dat van Meijeren zonder bewijzen van Dissel in het wilde weg beschuldigde."
Wat wordt er precies in de aflevering getoond? In de aflevering wordt in voice over gesteld:
(tijdcode 10:21) "Het is trouwens niet de eerste keer dat van Meijeren RIVM-baas zonder bewijs corrupt noemt. Dat deed hij dit voorjaar ook al." (TC 10:25).
Deze stelling wordt in de aflevering hier niet direct van onderbouwing voorzien, terwijl dit wel een beschuldiging is waar wederhoor of onderbouwing passend zou zijn. Maar in de aflevering draait presentator Bouma vervolgens naar het computerscherm en wordt de volgende quote getoond van Gideon van Meijeren die spreekt in de Tweede Kamer:
(TC 10:25) "Bewijs is geleverd, het staat hier gewoon zwart-op-wit. Er is niemand die hier nog over twijfelt, die politieke beïnvloeding heeft plaatsgevonden. Van Dissel is beïnvloedbaar, is corrupt." (TC 10:35).
Dit is wel een vorm van wederhoor, laten zien wat een persoon gezegd heeft in een openbare bijeenkomst. De Journalistieke Code geeft aan dat op informatie (ook beschuldigingen) geleverd in een dergelijke setting geen extra wederhoor verplicht is.
Onderbouwing
In de aflevering zelf is slechts een kort stukje van dit debat te zien. Er wordt in de aflevering wel verwezen naar de website van Nieuwsuur #Ophef voor verantwoording en bronnen (https://nos.nl/nieuwsuur/collectie/13903/artikel/2447450-verantwoording-en-bronnen-bij-ophef-over-neptransactie-jaap-van-dissel). Maar er lijkt in de video geen onderbouwing te zijn waarom Gideon van Meijeren in het voorjaar de RIVM-baas "zonder bewijs" zoals de voice over stelt corrupt noemt.
Bij navraag geeft de redactie van #Ophef aan dat het hier gaat om de passage in het Kamerdebat waarnaar de bronvermelding verwijst. De heer Van Meijeren noemde Jaap van Dissel eind mei 2022 in dat Kamerdebat herhaaldelijk "corrupt" (Op TC 4:18 "Hij is immers aantoonbaar beïnvloedbaar en daarmee corrupt"; Op TC 5.17 "Van Dissel is beïnvloedbaar, is corrupt";
Op TC 5.53 "Hij heeft naar de pijpen gedanst van het ministerie, dat is corrupt"; Op TC 8:14
" adviezen klakkeloos aangepast. Voorzitter daar is maar één woord voor, dat is corruptie"; Op TC 11:45 "In het hedendaagse spraakgebruik is hier gewoon sprake van corruptie pur sang"; Op TC 12:47 "Hij laat zien dat hij naar de pijpen van het ministerie danst en dat noem ik corrupt") en de heer Omtzigt gaf in dat Kamerdebat aan dat corruptie betekent dat je van iemand geld aanneemt in ruil voor gunsten en dat daar geen enkel bewijs voor was. De redactie verwijst naar de video (https://www.youtube.com/watch?v=m-vwKLnNL88&ab_channel=ForumvoorDemocratie) van het debat waarin dit gebeurde op de YouTube-pagina van Forum voor Democratie. Een gedeelte van dit debat is te zien via een link (https://www.youtube.com/watch?v=ch7mDNNaRj4&ab_channel=KafkaNL) toegevoegd aan de woorden in het script van de #Ophef-aflevering 'hij dit voorjaar ook al' (https://nos.nl/nieuwsuur/collectie/13903/artikel/2447450-verantwoording-en-bronnen-bij-ophef-over-neptransactie-jaap-van-dissel).
Uitgebreider: In de video bij de verantwoording en bronnen wordt door Kamerlid Omtzigt gezegd:
(TC 06:42) "Voorzitter, corruptie betekent dat je van iemand geld aanneemt, om daar geld of andere gunsten, om iets te doen of iets te laten. Op dit moment hebben we hier een Kamerlid staan waarvan de naam me dan maar even ontschiet, als we dan maar even gaan parafraseren, die zegt dat als iemand betaald wordt door het Rijk hij corrupt is. Dan zouden wij hier honderdduizend corrupte ambtenaren hebben, dat is niet zo, je krijgt gewoon je salaris. Dus of je komt met een behoorlijke aanwijzing dat iemand geld aangenomen heeft en je doet aangifte. Er zijn hier genoeg mensen die weten hoe je hier aangifte doet. Vind ik niet erg, dat mag. In een rechtstaat mag je aangiften doen, daar zijn rechtbanken voor, daar heb je een OM voor. Of je zegt het niet. Een van die twee." (TC 07:31)
En vervolgens wordt er door Kamerlid Van Meijeren gereageerd met:
(TC 07:31) "Nou ik word hier verkeerd geciteerd. Ik heb geen moment gezegd dat iemand die geld ontvangt van het ministerie per definitie corrupt is. Ik heb heel duidelijk in mijn beginwoorden gezegd dat de randvoorwaarden voor corruptie in ieder geval gecreëerd zijn. Bovendien je hoeft niet per se geld te ontvangen en in ruil daarvoor iets, maar het kan ook in ruil zijn voor een gunst, nou de heer van Dissel zijn mooie baantje is afhankelijk van de minister. Maar of die beïnvloeding ook daadwerkelijk heeft plaatsgevonden, daarvan heb ik gezegd, dat kon lange tijd niet bewezen worden. Nou dat is inmiddels onomstotelijk bewezen. Jaap van Dissel die heeft invloed vanuit het ministerie uitgeoefend. Daar is die voor gezwicht, heeft adviezen klakkeloos aangepast. Voorzitter daar is maar één woord voor, dat is corruptie." (TC 08:18).
De onderbouwing voor de tekst dat Van Meijeren Van Dissel corrupt noemt zit dus in het Kamerdebat waarnaar in de bronnen verwezen wordt. Dat voor die kwalificatie door Van Meijeren van Van Dissel geen onderbouwing is, wordt ook in de video van het debat aangegeven, en er blijkt geen corruptie van Van Dissel als persoon uit de reportages van Nieuwsuur waarnaar Van Meijeren verwijst. Hij wordt daar in het debat (en later door diverse mensen en organisaties) op gewezen.
Maar zonder wat meer expliciete uitleg ín de video #Ophef is niet voor iedere kijker duidelijk dat dit volgens de redactie van Nieuwsuur.nl/ophef de onderbouwing is voor de uitspraak dat de heer Van Meijeren de heer Van Dissel hier "zonder bewijs" beschuldigt. Explicietere benoeming van het bewijs voor deze uitspraak (bijvoorbeeld door een iets langer citaat uit de video waarnaar verwezen werd of een enkele zin met iets meer toelichting) is daarom wenselijk.
Concluderend
Niet bij alle soort informatie is wederhoor nodig. Bij beschuldigingen is wederhoor wel van toepassing. De redactie koos er in deze aflevering voor om filmpjes van de heer Van Meijeren te laten zien, kort in de uitzending en langer in de verantwoording en bronnen.
In de journalistieke code staat dat wederhoor niet hoeft te gelden voor feitelijke publicaties zoals verslagen van een openbare bijeenkomst. De video van het debat kan worden gezien als een bijeenkomst openbaar voor het publiek, de woorden van Van Meijeren in het debat gelden zo als wederhoor.
De onderbouwing van de opmerking "Het is trouwens niet de eerste keer dat Van Meijeren de RIVM-baas zonder bewijs corrupt noemt. Dat deed hij dit voorjaar ook al," zit in de verantwoording en bronnen via de inhoud van het Kamerdebat (en de video daarvan) en eerdere Nieuwsuur-reportages. Maar dat is niet gelijk duidelijk voor degenen die niet de verantwoording en bronnen bestuderen. Explicietere uitleg is dan wel gewenst: zonder meer uitleg kan het hier een beschuldiging lijken zonder onderbouwing waar die ín de bronnen wel gegeven wordt.
Met vriendelijke groet,
Margo Smit
Ombudsman voor de publieke omroepen