Schrijver en evolutiebioloog Tijs Goldschmidt wint dit jaar de P.C. Hooft-prijs voor 'beschouwend proza'. De jury roemt de "essayist pur sang" om zijn buitengewoon diverse oeuvre en om zijn taal.
"Hij formuleert elegant en bedachtzaam, is een meester van de lichte ironie en zijn formuleringen zijn helder belijnd, zichtbaar zorgvuldig gecomponeerd en van een soepele talige muzikaliteit", schrijft de jury, dit jaar gevormd door Maxim Februari (kreeg de prijs in 2020), Mirjam van Hengel, Sinan Çankaya, Daniël Rovers en Sana Valiulina.
"Ik voel me verrast en vereerd", zei de schrijver vanmorgen tegen Nieuwsuur. Goldschmidt kan eigenlijk nog niet geloven dat de eer hem ten deel valt. "Talloze schrijvers die ik heel goed vind, hebben hem gekregen."
De lezer wordt meegezogen in zijn universum.
Promovendus Goldschmidt, die uiteindelijk geen wetenschapper maar schrijver werd, opent volgens de jury voortdurend nieuwe deuren en perspectieven. "Hij biedt zijn wereld aan in een taal en een betoog dat gemakkelijk te verbinden is met wat ook niet-biologen begrijpen."
"Ik kon als wetenschapper geen grapjes maken in wetenschappelijke artikelen. In een boek kun je persoonlijke ervaringen beschrijven. Ik kan van alles kwijt wat ik had gemist in het schrijven van wetenschappelijke artikelen", zegt Goldschmidt.
Zijn werk gaat over uiteenlopende bewegingen in het dierenrijk die aan de mensenwereld raken, maar ook over over beeldende kunst, schaamte, twijfel, tropische infectieziekten, kleurenblindheid en zijn grote inspirator Darwin.
"De lezer wordt meegezogen in zijn universum, er komen linksbekkige en rechtsbekkige schubbenschrapers uit het Tanganyikameer voorbij, vissen die vermoedelijk links en rechts uit elkaar weten te houden, dolfijnen die nooit helemaal slapen, wier ene hersenhelft droomt en de andere wakker blijft, rechtsdraaiende suikers die 'naadloos je lichaam inschuiven'", somt de jury op.
Kleine gegevens en details
Het oeuvre van Goldschmidt is zeer divers: essays, beschouwingen bij foto's, brieven, een non-fictieboek dat leest als een avonturenroman en meer. "Welke vorm hij ook kiest, hij stelt consequent de vraag welke inzichten biologische en evolutionaire processen ons opleveren."
"Er valt op non-verbaal gebied zoveel te zien", zegt Goldschmidt. "Dat kan heel veel informatie verschaffen. Doordat wij beschikken over taal, zijn we niet zo geneigd om naar dat gedrag te kijken."
De jury vindt dat Goldschmidt zijn lezers voortdurend laat zien hoe belangrijk de aandacht voor zogenaamd kleine gegevens en details is. Precisie speelt een grote rol, schrijft de jury. "Maar minstens even belangrijk is het kijken: hoe kijk je, waar kijk je naar, wat leer je jezelf zien."
Zelf zegt hij daarover: "Ik heb een biologische blik waarmee ik om me heen kijk. Een biologische blik die vaak anders is gericht dan die van andere mensen. Ik ben iemand die langer kijkt dan gebruikelijk is. Iemand die eigenlijk met opzet inefficiënt is in de hoop iets op te merken wat anders onopgemerkt was gebleven."
Jan Wolkersprijs
Aan de prijs, een van de meest prestigieuze van het Nederlandse taalgebied en dit jaar voor de 75ste keer toegekend, is een bedrag verbonden van 60.000 euro. De oeuvreprijs wordt jaarlijks afwisselend uitgereikt aan een Nederlandse schrijver van 'verhalend proza', 'beschouwend proza' en 'poëzie'.
Naast het geldbedrag ontvangt Goldschmidt ook een oorkonde en een bronzen beeldje van P.C. Hooft, een replica van een buste gemaakt door Frits Sieger, die in de Amsterdamse Jan Luijkenstraat staat.
Dit jaar verscheen van Goldschmidt de essaybundel 'Wolven op het ruiterpad'. Het boek werd in oktober bekroond met de Jan Wolkersprijs 2022 en behoort volgens meerdere recensenten tot de beste boeken van 2022.
