Het is één van de grootste Duitse antiterrorisme-acties in jaren: de eerder vandaag uitgevoerde invallen op meer dan honderd plekken in het land. Het doel was om daarmee een groep mensen op te pakken die van plan zou zijn om gewapend het Duitse parlement te bestormen.
"De autoriteiten zien het ontdekken van deze samenzwering als iets groots, omdat het een samengesteld geheel betreft van antivaxxers, Rijksburgers en rechtsextremisten", zegt Beatrice de Graaf, hoogleraar Moderne Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en terrorisme-expert. "Dat betekent een beangstigende samenvoeging van allerlei uiteenlopende bewegingen. Allerlei groepen waarvan we eerst zeiden: die moet je los van elkaar zien. Nu blijkt: ze gooien zichzelf op een hoop."
Rijksburgers
Veel van de opgepakte mensen maken deel uit van de zogenoemde Reichsbürger, of in het Nederlands: Rijksburgers. Zij erkennen de Duitse Bondsrepubliek niet en vinden dat het Duitse keizerrijk de juiste staatsvorm is. "De Duitse binnenlandse veiligheidsdienst, de Verfassungsschutz, waarschuwt al lang voor deze groep", zegt De Graaf. "Het aantal mensen dat zij als Rijksburger beschouwen is nu rond de 21.000, dat was vorig jaar 20.000. En dat aantal stijgt volgens de diensten nog steeds."
De beweging verscheen voor het eerst in 1985. "Ze hebben geen stevig gevormde structuren", zegt de Duitse journalist en terrorismedeskundige Rolf Tophoven. "Ten minste, zo zijn ze begonnen. De laatste tijd hebben ze uiteenlopende netwerken gevormd, die niet altijd onderling verbonden zijn."
We moeten ons realiseren dat de sympathie voor de Rijksburger-beweging dwars door de Duitse samenleving loopt.
Veiligheidsdiensten maken onderscheid tussen Rijksburgers en Selbstverwalter. "Die laatsten erkennen het idee dat er überhaupt zoiets als een Duitse staat is niet", zegt De Graaf. "Maar de uitwerking is hetzelfde: beide groepen proberen de Duitse wet op allerlei manieren niet uit te voeren of te dwarsbomen."
Zo richten ze illegale enclaves op waar de Duitse wet niet zou gelden of waar migranten worden geweerd. Vaak weigeren ze belastingen of boetes te betalen. En ze gebruiken soms geweld: volgens de Verfassungsschutz is de groep alleen al in 2020 voor meer dan duizend ernstige geweldsdelicten verantwoordelijk geweest.
De veiligheidsdienst zegt dat ongeveer 2150 Rijksburgers 'geweldspotentie' hebben en bereid zijn wapens te gebruiken. "En er is beangstigende informatie dat er aanhangers zijn onder veiligheidspersoneel, zoals politie en dergelijke", zegt De Graaf. "Diensten maken zich er al langer zorgen over."
Prins Heinrich XIII
In elk geval één van de mensen die bij de inval werd opgepakt, is een ex-militair: Rüdiger P., voormalig commandant van de luchtlandingstroepen. Hij stond het beoogde hoofd van de na de staatsgreep te vormen regering bij. "Dat is een prins die zichzelf Heinrich XIII, Prinz von Reuss noemt", zegt De Graaf. "Adellijke titels zijn afgeschaft in Duitsland, maar hij mag zijn titel nog wel voeren als deel van zijn naam." Deze Heinrich is vandaag ook aangehouden.
"Er is net een rapport van de geheime dienst in Duitsland verschenen waarin ze laten zien hoeveel ambtenaren van de krijgsmacht, veiligheidsdiensten en politie betrokken zijn bij rechtsextremistisch gedachtengoed", zegt De Graaf. "Daar zijn dus ook al langer zorgen over."
Prins Heinrich XIII was al door zijn eigen adellijk huis uit de familie gezet vanwege zijn extremistische overtuigingen. Hij heeft via zijn grootvader ook een familielinkje met de Nederlandse koninklijke familie. "Dat was de broer van prins Hendrik, die de oom van koningin Juliana was", zegt De Graaf. "Hij is door de familie Oranje Nassau in de ban gedaan vanwege zijn goede band met de nazi-politicus Hermann Göring. Hij heeft later nog een brief gestuurd om weer tot de familie toegelaten te worden, maar dat heeft onze toenmalige koningin Beatrix terecht niet toegewezen."
Brede steun
Duitse media melden ook dat Birgit Malsack-Winkemann opgepakt is, een Duitse rechter en oud-parlementariër van de rechtse partij Alternative für Deutschland. Opvallend, vindt De Graaf. "De veiligheidsdienst heeft eerder een vleugel van de AfD als anti-grondwettelijk aangemerkt, en daarmee ook verboden. Dus veiligheidsdiensten hebben eerder extremistische tendensen binnen de AfD ontwaard."
Het meest verontrustende is dat dit soort bewegingen gesteund worden door mensen uit alle lagen van de bevolking, zegt de Duitse terrorismedeskundige Rolf Tophoven. "We moeten ons realiseren dat de sympathie voor de Rijksburger-beweging dwars door de Duitse samenleving loopt. Ze hebben veel aanhangers uit adellijke huizen, en sommige edelen hebben wapens omdat ze jagers zijn. En we weten dat er door Rijksburgers ook wapens zijn verzameld in geheime schuilplaatsen."
Kan zoiets ook in Nederland gebeuren? Dat is moeilijk te zeggen, volgens De Graaf. "De NCTV maakt zich wel zorgen over de samensmelting van verschillende anti-overheidsbewegingen in Nederland", zegt ze.
"Ik heb eerder onderzoek gedaan naar de impact van de bestorming van het Capitool in de Verenigde Staten op landen in Europa. De conclusie was: veel van de onrust is naar ons continent overgewaaid, maar in elk land is er een andere 'bedding' voor rechtsextremisme en dus ook een andere uitwerking. In Duitsland geldt dat er nog steeds heel diepgewortelde netwerken van rechtsextremisten bestaan. Dat maakt het land gevoelig voor dit soort dingen."
