Poetin gebruikt "gas als wapen", klonk het vandaag in Brussel. Dat leidt tot grote onzekerheid in Europa. En dus kwam de Europese commissie vandaag met een noodplan: alle EU-landen moeten tot komend voorjaar 15 procent minder gas gebruiken ten opzichte van vijf jaar daarvoor. In eerste instantie gaat het om een richtlijn, maar als te veel landen zich er niet aan houden wordt het een verplichting.
Die 15 procent is inderdaad ongeveer hoeveel Europese landen gemiddeld moeten besparen om de winter door te komen als het Russische gas wegvalt, zegt energieanalist Ben McWilliams van de Brusselse denktank Bruegel. Maar hoe afhankelijk landen van Russisch gas zijn verschilt nogal: zo hoeft Spanje niks te reduceren om het zonder Russisch gas te kunnen redden, terwijl de Baltische staten hun gasgebruik met meer dan 50 procent zullen moeten terugschroeven.
Het Europese plan gaat ervan uit dat de landen die genoeg gas hebben bijspringen als er in een ander land een tekort dreigt. Maar omdat niet overal pijpleidingen liggen, is het niet altijd mogelijk om gas van het ene naar het andere land te vervoeren, legt McWilliams uit. "Tot op zekere hoogte kan gas besparen in Spanje Frankrijk helpen. Maar gas kan niet van Spanje naar Litouwen. Er zitten te veel knelpunten in het netwerk, dus minder gas gebruiken in het ene land leidt niet automatisch tot voordeel voor een ander land."
Volgens de berekeningen van McWilliams zou een groep Oost-Europese landen 49 procent minder gas moeten gebruiken, de Baltische Staten en Finland zelfs 54 procent, terwijl Zuidwest-Europa helemaal niet afhankelijk is van Russisch gas en dus niet zou hoeven te besparen:
Eurocommissaris Frans Timmermans, die het plan vandaag namens de Europese Commissie presenteerde, reageert in Nieuwsuur op dat standpunt. "Er is wel een LNG-terminal in Finland", zegt hij. "En als het LNG-gas niet naar Spanje gaat maar doorvaart naar Finland kan het wel in Litouwen komen."
Als Spanje gas bespaart en als gevolg daarvan minder LNG bestelt, kan die overgebleven LNG naar andere landen vervoerd worden, ziet Timmermans voor zich. Maar Spanje heeft geen verplichting om dat te doen: er is wettelijk nog niks geregeld.
"We proberen landen te overtuigen om dit vrijwillig te doen", zegt hij. "Mochten we echt in de problemen komen, dan leggen we een voorstel neer om die 15 procent besparing verplicht door te voeren. Maar dat moeten de lidstaten met een meerderheid van de stemmen dan ook zelf wel besluiten."
Geen onderscheid maken
Aad Correljé, energiespecialist van de TU Delft, vindt het "niet solidair" om voor alle landen hetzelfde percentage te rekenen. "Want het verschilt enorm hoe afhankelijk landen van gas zijn en hoeveel alternatieven ze hebben", zegt hij. "Het is logischer om per land een apart percentage in te stellen, maar dan had je moeten uitrekenen wat die percentages hadden moeten zijn. De Europese Commissie heeft nu voor de snelle oplossing gekozen, die urgentie uitstraalt."
Vooral voor Duitsland en Italië wordt die 15 procent een uitdaging vanwege hun grote afhankelijkheid van Russisch gas, verwacht hij. Zo is in Duitsland 40 procent van het gas afkomstig uit Rusland, terwijl dat in Nederland 15 procent is.
Timmermans denkt juist dat landen die al ver zijn met hernieuwbare energie en dus al veel aanpassingen hebben gedaan moeite zullen hebben met het percentage. Bovendien kun je bij het besparen geen onderscheid maken tussen Russisch en ander gas, vindt hij. "Als je het verbrandt, dan maakt het niet uit waar het vandaan komt. Dan heb je de totale hoeveelheid gas in Europa nodig. En dan moet ook iedereen bijdragen aan de besparing."
Nederland
In Nederland lijkt de situatie mee te vallen. De landelijke gasnetbeheerder van ons land, Gasunie Transport Services (GTS), liet vorige week weten deze winter in Nederland geen gastekort te verwachten. Ook andere noodmaatregelen, zoals extra gasproductie uit het Groningerveld, lijken volgens GTS niet nodig te zijn. Er zou zelfs genoeg gas zijn om de export naar Duitsland op peil te houden. Dat is allemaal als er aan bepaalde randvoorwaarden wordt voldaan, zoals dat de lagere vraag naar gas aanhoudt en kolencentrales op volle kracht mogen blijven draaien.
Een hoopvolle boodschap. Maar geen reden om achterover te leunen, zegt McWilliams. "Elk beetje gas dat Nederland minder consumeert, verlaagt de prijzen. En hoe lager de prijzen, hoe lager de economische schade."
