Minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming (D66) wil de wet veranderen zodat niet hij, maar een speciale rechtbank voortaan gratie kan verlenen aan levenslanggestraften. Hij volgt daarmee een advies van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ). Advocaten noemen het een keerpunt in het beleid.
Nu is het zo dat levenslanggestraften na 25 jaar celstraf een herbeoordeling krijgen, waar een advies uitkomt dat bij de minister belandt. Die bepaalt uiteindelijk - na 27 jaar - of iemand in aanmerking komt voor gratie.
Volgens critici is deze ministeriële gratiebevoegdheid afhankelijk van politieke willekeur. "De rechter is onpartijdig en onafhankelijk en dat is een minister niet", zegt strafrechtadvocaat Sjanneke de Crom, die twee levenslang gestraften verdedigt. "Een minister is toch gevoelig voor politieke druk, dat is inherent aan zijn vak."
Weerwind kan zich in die kritiek vinden. "Het kan te politiek worden en ik vind dat je dat moet willen voorkomen", zegt hij tegen Nieuwsuur. "Daarom zeg ik: leg het neer bij deskundigen."
Dat politieke druk invloed kan hebben op de beoordeling van gratieverzoeken door een minister kwam tot uiting in de zaak van Cevdet Y. Hij werd in 1984 veroordeeld tot levenslang voor de zesvoudige moord in café 't Koetsiertje in Delft.
De man voerde de afgelopen jaren talloze procedures tegen de Staat, omdat toenmalig minister Dekker hem eerst geen gratie wilde verlenen. Uiteindelijk deed hij dat wel, naar eigen zeggen met tegenzin.
Ommekeer
De Crom noemt het voornemen van minister Weerwind "een ommekeer". Ze doet de verdediging van twee levenslanggestraften die inmiddels zo lang vastzitten dat ze in de procedure voor een herbeoordeling zitten.
"Eén van hen vertelde mij dat hij de spanningen zag tussen de minister en de rechter, en dat hij zag dat de minister gratieverzoeken bleef afwijzen omdat het proces aan politieke druk onderhevig is. Hij zegt: op het moment dat een rechterlijk college hierover gaat oordelen, heb ik daar veel meer vertrouwen in. Dat geeft voor mij meer hoop voor de toekomst, omdat het een objectief oordeel is."
Vrij onder voorwaarden
De minister denkt nu aan een specifieke regeling waarbij levenslanggestraften die daarvoor in aanmerking komen onder voorwaarden kunnen werken aan reïntegratie. Hij denkt daarbij aan een periode van 5 jaar. De regeling betekent niet dat gedetineerden per definitie onder voorwaarden vrijkomen. Levenslang kán nog steeds levenslang betekenen.
Niet iedereen is te spreken over dat voorstel van Weerwind. "We hebben een tijd gehad dat als de rechter uitsprak 'je hebt levenslang', je ook echt levenslang had. Met andere woorden: de nabestaanden wisten één ding: wij komen 'onze' dader nooit meer tegen", zegt Jack Keijzer van de Federatie Nabestaanden Geweldslachtoffers.
"De deur was eerst hermetisch gesloten en nu staat hij op een kier. Nabestaanden hebben voortaan altijd die onzekerheid, terwijl ze die eerst niet hadden. En dat doet ze geen goed."
Tot 2017 was levenslang in Nederland echt levenslang, maar het Europese Hof voor de Rechten van de Mens stelde in in 2013 dat het beleid inhumaan was, omdat er geen enkel zicht was op perspectief. Daarop paste Nederland in 2017 het beleid aan.
Nu zou er dus weer een wijziging komen, als het aan Weerwind ligt. Maar zover is het nog niet. Weerwind moet zijn plan eerst nog voorleggen in de Tweede Kamer. De VVD is in ieder geval tegen. "Als je levenslang hebt gekregen moet je ook gewoon levenslang vastzitten", reageert Kamerlid Ulysse Ellian.
