De Amerikaanse centrale bank, de Fed, verhoogde de rente woensdag met 0,75 procent. Dit was al de derde renteverhoging van de Fed dit jaar en de grootste verhoging in drie decennia.
"Het is duidelijk dat zo'n verhoging ongewoon is en ik verwacht niet dat dit gebruikelijk zal zijn in de toekomst", zei voorzitter Jerome Powell van de Fed.
De Europese Centrale Bank, de ECB, verhoogde vorige week ook de rente. Nieuwsuur vroeg aan econoom Wimar Bolhuis waarom die rente zo belangrijk is. En waarom de VS sneller gaat dan Europa.
'Lonen VS stijgen nóg harder'
Hogere rente is bedoeld om te sturen op vraag en aanbod. Op dit moment is er in de Verenigde Staten meer vraag dan aanbod en dat zorgt voor hoge prijzen. De inflatie is in veertig jaar niet zo hoog geweest in Amerika: vorige maand bedroeg die 8,6 procent.
Daarnaast speelt er nog iets anders. "De lonen in Europa gaan omhoog, maar in de VS stijgen de lonen nog harder", zegt Bolhuis, die is verbonden aan de Universiteit Leiden en hoofdeconoom is bij adviesbureau Ecorys.
Door de rente te verhogen wordt het aantrekkelijker om te sparen en zijn consumenten, overheden en bedrijven minder snel genegen om te investeren. Het doel is om de vraagkant in het vraag- en aanbodspel te beïnvloeden. Als de vraag van consumenten minder groot is, zal dat betekenen dat de prijzen minder stijgen.
Toch zal het nog een hele tijd duren voordat de hogere rente doorsijpelt in lagere prijzen van veel goederen en diensten. Het is niet zo dat de boodschappen de dag na de renteverhoging goedkoper worden, dat duurt al gauw zes tot twaalf maanden.
Zuid-Europese landen
De inflatie in Europa is ook hoog. In Nederland ligt deze rond de 9 procent. Toch kiest de ECB na een beperkte renteverhoging nu voor het opkopen van schulden van de Europese landen die nu al een hogere rente moeten betalen. Het verder verhogen van de rente zou betekenen dat de situatie van Zuid-Europese landen zoals Griekenland, Spanje en Italië, die nu al hoge rentes moeten betalen, verslechtert.
"Het bijzondere is dat de ECB niet van alle landen evenveel schulden opkoopt, maar alleen van de arme landen. Maar je kan je wel afvragen of ze er bij het verhogen van de rente wel goed over hebben nagedacht", zegt Bolhuis over de renteverhoging van vorige week.
Mogelijk is in deze situatie de aanbodkant het probleem en daar kunnen centrale banken niet op sturen.
"Landen moeten altijd de mogelijkheid hebben om te herfinancieren, om geld te lenen", zegt Bolhuis. Het is vaak de enige manier om snel aan geld te komen. Het verhogen van belastingen of het op andere manier genereren van geld is voor landen vaak een langlopend traject. En dus is het belangrijk dat landen snel geld kunnen leveren tegen een goed rentepercentage.
De rente voor Zuid-Europese landen is nu al hoog (ongeveer dubbel zo hoog als bijvoorbeeld die van Nederland), dus als de ECB de rente verder verhoogt bestaat het risico dat de rente zo hoog wordt dat Zuid-Europese landen geen geld meer kunnen lenen.
Oorlog
Maar er is nog een reden dat aan de 'renteknop draaien' in deze situatie misschien wel niet werkt. "De grote vraag is of het probleem wel veroorzaakt wordt door de grote vraag", zegt econoom Bolhuis. "Mogelijk is in deze situatie de aanbodkant het probleem en daar kunnen centrale banken niet op sturen."
Door de oorlog in Oekraïne is er zowel een tekort aan ruwe olie als aan goederen, zei de Fed-voorzitter Jerome Powell, daardoor stijgen de prijzen van voedsel en energie. Ook de Fed weet niet of het verhogen van de rente dit probleem oplost. Maar het verhogen en verlagen van de rente is één van de weinige middelen die centrale banken kunnen inzetten.
Door wel leningen op te kopen wil de ECB volgens Bolhuis het signaal afgeven dat ze de Zuid-Europese landen helpen en daarmee een crisis afwenden.
