"Het is opvallend dat staatssecretaris Van Rij erkent dat er sprake is van discriminatie bij de Belastingdienst", zegt hoogleraar staats- en bestuursrecht Ymre Schuurmans van de Universiteit Leiden in Nieuwsuur. Discriminatie is namelijk verboden. De vraag is nu volgens haar wie er verantwoordelijkheid neemt voor deze profilering.
Het was al duidelijk dat de Belastingdienst jarenlang met zwarte lijsten werkte met daarop namen van mensen met een, volgens de fiscus, hoog frauderisico. Maar rapporten van onderzoeksbureau PwC maken duidelijk hoe stelselmatig de Belastingdienst discrimineerde bij het bepalen wie er op die lijst thuishoorde. Dat gebeurde op basis van persoonskenmerken, nationaliteit en leeftijd. Ook is er gekeken naar "giften aan moskee".
De gevolgen konden groot zijn. Mensen tegen wie, al dan niet onterecht, een fraudeonderzoek liep, kregen bijvoorbeeld geen schuldsanering of kwamen in de financiële problemen.
Verantwoording
Bij fraudeonderzoek mag de overheid niet kijken naar bijvoorbeeld religie, etniciteit en seksuele oriëntatie, zegt hoogleraar Schuurmans. Technisch gezien is 'giften aan moskee' niet hetzelfde aan religie, maar de kans dat iemand die doneert aan een moskee moslim is, is groot. Dus ligt dit volgens Schuurmans "erg dicht tegen het selecteren op religie aan".
Advocaat Raoul Meester heeft cliënten die op een zwarte lijst zijn terechtgekomen. "Wij staan tientallen mensen bij met een migratieachtergrond waarbij de Belastingdienst niet uit kan leggen waarom ze op die lijst staan."
Het feit dat er niet kan worden onderbouwd waarom mensen op die lijst staan vindt Schuurmans ernstig: "Het feit dat je als overheid zo diepgravend onderzoek doet naar burgers betekent dat je steeds moet kunnen uitleggen waarom het noodzakelijk is en waarom het proportioneel is."
Racisme?
Staatssecretaris Marnix van Rij is kritisch op de aansturing van de Belastingdienst. Schuurmans is het met de staatssecretaris eens; er is volgens haar te weinig regie gevoerd. "Een groepje van IT-programmeurs is zoektermen gaan definiëren waarop gezocht werd. Daar is vooraf niet naar gekeken, het is niet gemonitord tijdens het onderzoek en ook niet achteraf." Volgens haar moeten er dan ook geen vragen worden gesteld aan individuele medewerkers, maar moet het systeem onderzocht worden.
Van Rij noemt de praktijken van de Belastingdienst "moreel verwerpelijk" en "discriminatoir", maar neemt het woord racisme niet in de mond. Hij wil dat de 'lijsten met termen' worden besproken. Hij wil niet zeggen of hij vindt dat sommige ambtenaren van de Belastingdienst ook vervolgd moeten worden.
Ik moest gewoon kapot.
Eenmaal op zo'n lijst van de Belastingdienst, kwam je er lastig weer vanaf. Terwijl de impact groot was. "Het is een heel grote organisaties, die kleine mensjes gewoon vermorzelt", zegt Henk ten Napel. Ook hij had als mkb'er bij de Belastingdienst een 'vinkje' achter zijn naam. Hij is de enige cliënt van advocaat Meester die Nieuwsuur te woord durft te staan.
Meester ziet dat de gevolgen van het belanden op zo'n zwarte lijst soms desastreus zijn. "In het uiterste geval is het leven sommige mensen zo zuur gemaakt dat er sprake is van faillissement of schuldsanering."
"Ik moest gewoon kapot", vervolgt Ten Napel. "Ze wilden echt alles zien: privé, rekeningen van de kinderen en van mijn vrouw. Ik had al het gevoel dat ik op een lijst stond." Ten Napel sprak dat ook uit, maar er is altijd ontkend dat hij een vinkje achter zijn naam had. Tot hij een brief kreeg waaruit het tegenovergestelde bleek. Hij kwam vermoedelijk op de lijst omdat iemand in zijn zakelijke omgeving in de fout was gegaan.
Van Rij gaat kijken of en op welke wijze de betrokkenen een schadevergoeding krijgen.
