Het grote publiek veronderstelt nog steeds dat D-day het begin van het einde was voor het Derde Rijk. Met zijn boek Barbarossa heeft de Britse journalist en schrijver Jonathan Dimbleby een duidelijke boodschap: niet D-day, maar Operatie Barbarossa luidde de val in van nazi-Duitsland. Vorige week verscheen de Nederlandse vertaling.
Barbarossa was de codenaam voor de aanval van Duitsland op de Sovjet-Unie op 22 juni 1941. Dimbleby maakt een reconstructie. Aan het schrijven zelf beleefde hij geen plezier, maar "zijn obsessie met het onderwerp" hield hem op de been. "Ik gruwde van wat ik allemaal ontdekte."
Volgens hem wordt D-day, de landing van de geallieerde troepen in Normandië, te veel belang toegedicht. "Operatie Barbarossa is niet bewust gebagatelliseerd, maar het heeft ook niet de aandacht gekregen die zij verdient. Het belang ervan is niet genoeg doorgedrongen."
Nationaalsocialisme verloor van communisme
Onder historici was al bekend dat de Tweede Wereldoorlog niet aan het westfront maar aan het oostfront werd gewonnen. Er is een kenniskloof tussen geschiedkundigen en het bredere publiek, zegt de Duitse militair historicus Jörg Echternkamp. Met name in het Westen.
De oorzaak: de publieke opinie in West-Europa en de Verenigde Staten werd tijdens de Koude Oorlog gemasseerd richting het belang van D-day. Echternkamp: "De ironie is dat het totalitaire systeem van het nationaalsocialisme verloor van een andere totalitair systeem; de communistische dictatuur. Dat maakte het idee van een puur positieve rol van het Rode Leger voor het liberale Westen lastig te verteren."
In populaire films als The Longest Day (1962) en later tijdens speeches van president Ronald Reagan bij de herdenking van de landing in Normandië (1984) werden de soldaten die eraan deelnamen opgewaardeerd tot helden van het vrije, kapitalistische Westen. "De film versterkte in de Duitse samenleving het idee dat de geallieerde landing beslissend was voor de bevrijding van Europa", zegt Echternkamp.
De zegetocht van het Rode Leger aan het Oostfront kreeg juist minder aandacht. Terwijl deze mislukking van Hitler cruciaal bleek voor het verdere verloop van de oorlog. Aanvankelijk verliep de opmars van Duitsland in de Sovjet-Unie snel, net als eerder in West-Europa.
Dimbleby: "De aanname was, ook in Londen en Washington, dat Hitler de Sovjet-Unie binnen weken of misschien maanden op de knieën zou dwingen."
Maar de werkelijkheid bleek anders. Het Rode Leger leverde hevige tegenstand. "De Duitsers hebben geweldig onderschat hoe potentieel sterk en onverzettelijk het Rode Leger was", zegt Dimbleby. "De Sovjets waren bereid te vechten tot het bittere eind. Daarom mislukte Operatie Barbarossa."
Titanenstrijd
In de hele oorlog verloor de Sovjet-Unie 21 tot 26,5 miljoen burgers en militairen. Dimbleby: "Nederlanders zeggen, zoals velen in het Westen: wij hebben de oorlog gewonnen. Maar de bijdrage van het Westen is ondergeschikt aan de titanenstrijd die aan het het Oostfront is gevoerd door het Rode Leger."
Het boek Barbarossa is volgens Dimbleby bedoeld voor een groter publiek. Hij hoopt dat het, in navolging van professionele historici, meer interesse voor dat andere, beslissende front verwerft: de slag om Oost-Europa.
