Mailwisselingen tussen Nieuwsuur en het RIVM
Vragen Nieuwsuur
Beste [naam woordvoerder],
Zoals je weet hebben wij voor Nieuwsuur onderzoek gedaan naar de Nederlandse corona-aanpak en deze binnen het perspectief van de strategieën in andere noordwest-europese landen geplaatst. Wij hebben interviews afgenomen met de WHO, de ECDC, verschillende hoofdadviseurs in buurlanden en betrokken adviseurs in Nederland. Ook hebben wij uitgebreid onderzoek gedaan naar het handelen van andere Europese landen, hun persconferenties, beleidsstukken en het specifieke besmettingsniveau en ziekenhuisopnames door de tijd heen bestudeerd.
Graag willen wij het RIVM een aantal vragen voorleggen in het kader van wederhoor.
Wij ontvangen graag zo spoedig mogelijk een reactie, uiterlijk vóór aanstaande vrijdag 14:00. De Groene Amsterdammer zal ook een uitgebreid artikel publiceren op basis van onze research en vrijdagmiddag gaat de tekst naar de drukker.
Met vriendelijke groet,
Jop de Vrieze en Milena Holdert
VRAGEN NIEUWSUUR
- Jaap van Dissel zei op 16 maart 2020 dat de Nederlandse aanpak weliswaar afweek van wat andere Europese landen deden, maar dat hij 'heel veel overeenkomsten' zag tussen de Nederlandse aanpak en die van het Verenigd Koninkrijk, 'dat ook zo'n aanpak lijkt te kiezen'. De aanpak van Groot-Brittannië week inderdaad af van buurlanden, daar werd een strategie van 'herd immunity' bepleit. Welke aanpak bedoelde Van Dissel hier precies?
- Waarom verstrekte Nederland aan het ECDC geen gegevens over het aantal testen uit de laatste week van februari en de eerste week van maart 2020?
- Waarom heeft Nederland tot 15 maart 2020 gewacht met het aankondigen van verregaande maatregelen zoals sluiting van horeca en scholen, terwijl de WHO al langer aanspoorde tot actie, en buurlanden al tussen 11 en 13 maart dergelijke maatregelen aankondigden? Denemarken kondigde op 11 maart bijvoorbeeld aan om scholen en culturele instellingen te sluiten terwijl daar toen relatief minder coronapatiënten in de ziekenhuizen én op de ic's waren opgenomen dan in Nederland. De WHO en de ECDC, maar ook bijvoorbeeld de Deense adviseur zeggen dat ook één of twee dagen afwachten bij een exponentiele groei een groot verschil kan maken.
- Had het RIVM met de kennis van nu geadviseerd om op 11 of 12 maart, of nog eerder, horeca en andere zaken te sluiten? Zo nee, waarom niet?
- Had het RIVM met de kennis van nu op 11 of 12 maart, of nog eerder, geadviseerd om de scholen te sluiten? Zo nee, waarom niet?
- Had het RIVM met de kennis van nu geadviseerd om op 11 of 12 maart een lock-down in te voeren? Zo nee, waarom niet?
- Op de RIVM-website in maart 2020 stond de vraag 'waarom heeft het geen nut een lock-down in te voeren in Nederland?' Met als antwoord: 'weliswaar kan het nieuwe coronavirus zich dan nog minder makkelijk verspreiden, maar ook niemand bouwt dan immuniteit op tegen de ziekte. Aangezien de ziekte wereldwijd verspreid is, is de kans groot dat na het opheffen van een lock-down veel mensen alsnog tegelijk ziek in een korte periode worden. Met een lock-down stel je dus vooral het moment uit dat er veel mensen tegelijkertijd ziek worden, en dat willen we niet.' Welke maatregelen werden op 15 maart níet getroffen (bijvoorbeeld geen winkelsluiting, geen advies om thuis te blijven) met het oog op immuniteitsopbouw? Heeft deze redenering ook een rol gespeeld bij het feit dat Nederland pas op 15 maart scholen en horeca sloot terwijl buurlanden dit al eerder deden?
- Hoe kan het dat op 15 maart 2020 op uw website staat dat er nog voldoende ic-capaciteit is, maar een dag later de tekst gewijzigd is: dan staat er dat er misschien níet genoeg capaciteit is als er veel mensen tegelijk ziek worden. Had u een dergelijke stijging daadwerkelijk niet voorzien? Op 11 maart lagen er toch al 350 patiënten in het ziekenhuis en 79 op de intensive care?
- Volgens Diederik Gommers gaf Jaap van Dissel in de bijeenkomst op 15 maart in het Catshuis een presentatie waarbij hij uitlegde dat het streven groepsimmuniteit was, richting de 60%. Later zei Van Dissel dat groepsimmuniteit slechts een 'vergezicht' was geweest. Toch blijkt uit opgevraagde wob-stukken dat het RIVM wel degelijk presentaties verzorgde waarin 'snelst mogelijke opbouw kudde-immuniteit' als doel stond geformuleerd. Wat is hierop uw reactie?
- Waarom heeft Van Dissel geadviseerd te 'titreren op ic-capaciteit' in plaats van een indam-aanpak van het virus (geen complete eliminatie maar het laag houden van het virus, lager dan de ic-capaciteitslijn) door middel van grootschalig testen, grondig bron en contactonderzoek, en vroeg ingrijpen bij een opleving van exponentiële groei (ook als dit slechts onder jonge mensen is en er nog nauwelijks ziekenhuisopnames zijn)?
- Is het RIVM nog steeds van mening dat het titreren op de ic-capaciteit een verstandige aanpak is als het gaat om corona?
- Waarom heeft het RIVM toen de besmettingen in augustus en september 2020 exponentieel stegen niet geadviseerd om serieuze maatregelen te treffen?
- Het is een bekend principe dat bij het treffen van maatregelen bij een hoger aantal besmettingen die maatregelen meestal langer moeten worden volgehouden dan wanneer er vroeger wordt ingegrepen. Was dit besef er ook bij het RIVM? Zo ja, wat was de beweegreden om toch te wachten met een advies om in te grijpen?
- Had het RIVM met de kennis van nu in september 2020 of al eerder geadviseerd om toch maatregelen te treffen? Zo nee, waarom niet?
- Adviseurs in landen als Duitsland, Denemarken en Noorwegen dachten aanvankelijk dat een groot deel van de bevolking ziek zou worden maar wilden dat aantal uitsmeren over een zo lang mogelijke periode. Eind maart begrepen zij dat het virus echter kon worden bestreden door testen en traceren, en wijzigden zij hun strategie. Waarom bleef het RIVM adviseren om te sturen ('titreren') op ziekenhuiscapaciteit en het beschermen van kwetsbaren?
- Van Dissel zei op 25 maart 2020 dat Singapore 'eindeloos getest' had en mensen in isolatie en quarantaine had genomen, maar dat Singapore weer nieuwe introducties heeft gekregen. 'Het is uiteindelijk een kwetsbaar scenario ten aanzien van nieuwe introducties.' In diezelfde maand zei hij dat de gedachte achter het beleid is om het virus te laten rondgaan onder niet kwetsbare mensen die weinig last van corona zouden ondervinden. Vindt de heer Van Dissel een aanpak van grootschalig testen, isolatie en quarantaine nog steeds een kwetsbaar scenario?
- Van Dissel noemt groepsimmuniteit 'geen doel' maar een 'hulp en een gevolg', dat kan fungeren als extra maatregel, om weer te versoepelen. Een totale groepsimmuniteit zou lang duren, maar in april 2020 zegt Van Dissel dat als 20% immuun zou zijn dat het virus óók al zou belemmeren. 'Dat zal altijd een onzichtbare muur zijn waarop het virus afketst.' Wallinga zegt in diezelfde maand: 'elk immuun persoon is er weer eentje bij.' Hoe hoog is de natuurlijke immuniteit nu in Nederland? Waren Van Dissel en Wallinga zich ervan bewust dat het effect van groepsimmuniteit ook exponentieel werkt en dus pas echt een verschil begint te maken bij een aanzienlijk percentage?
- Heeft de opgebouwde immuniteit in Nederland inderdaad een positief effect gehad in die zin dat Nederland daardoor eerder kon versoepelen dan anders het geval was geweest?
- Heeft de Nederlandse aanpak ertoe bijgedragen dat hier relatief meer natuurlijke immuniteit is ontstaan (onder specifieke groepen wellicht) dan in landen die een aanpak van zwaardere lockdowns dan wel van grootschalig testen en grondig bron en contactonderzoek hanteerden, zoals Denemarken en Duitsland?
- Volgens minister Grapperhaus had Nederland in april 2021 een percentage van 25% natuurlijke immuniteit opgebouwd, terwijl dat volgens hem in Duitsland maar 10% zou zijn en in Denemarken 5%. 'Dat is denk ik omdat we goed hebben gedoseerd met het soort lockdown.' Hugo de Jonge zei in diezelfde periode: 'Wat zou kunnen is dat, omdat we dat virus niet helemaal hebben platgedrukt, er relatief meer mensen dat virus hebben doorgemaakt, en daardoor immuniteit hebben opgebouwd'. Van Dissel zelf zei in mei 2021 dat we de effecten van doorgemaakte infecties moeten meerekenen 'en daar ook de positieve gevolgen van zien'. Adviseurs in buurlanden Denemarken, Noorwegen en Duitsland zeggen dat zij helemaal niet blij zijn met het percentage natuurlijke seropositiviteit in hun land en dat men dan ook duidelijk moet maken dat daar extra doden mee gepaard zijn gegaan. Wat is daarop uw reactie?
- Verschillende deskundigen die wij spraken, stellen dat de doelstellingen die Nederland had, namelijk het beschermen van de kwetsbaren, zorgcapaciteit overeind houden en zicht op het virus houden, alleen te bereiken zijn door óók het aantal besmettingen zo laag mogelijk te houden. Wat is daarop uw reactie?
- Bent u alsnog bereid tot een interview met ons over de Nederlandse corona-aanpak, in welke vorm dan ook?
Reactie RIVM
Beste Milena en Jop,
In antwoord op jullie vragen hierbij onze reactie.
Veel van de vragen hebben betrekking op beleidsmatige afwegingen of OMT adviezen. Deze beleidsbrieven en OMT-adviezen zijn openbaar.
Voor de beleidsmatige vragen verwijs ik je naar VWS. Voor wat betreft vragen die betrekking hebben op de uitgebrachte OMT adviezen verwijs ik je naar de desbetreffende adviesbrieven.
Je vraagt een aantal keren hoe er met de kennis van nu gekeken wordt naar indertijd uitgebrachte adviezen. Om hier een antwoord op te krijgen zouden deze vragen opnieuw aan het OMT moeten worden voorgelegd. Aangezien Jaap van Dissel zijn toelichtingen heeft gegeven in zijn hoedanigheid als voorzitter van het OMT geldt dit ook de vragen aan hem over hoe hij nu aankijkt tegen eerdere adviezen. Deze zouden eveneens opnieuw moeten worden voorgelegd aan het OMT. Feitelijk zijn dit reconstructieve vragen en vraag je het OMT om de eigen adviezen te evalueren. Het is niet mogelijk dit te doen en dat betekent dat we ze niet kunnen beantwoorden. Er lopen een aantal evaluaties (Rekenkamer over testbeleid, Onderzoeksraad voor de Veiligheid) die deze vragen ongetwijfeld zullen meenemen.
Met betrekking tot je vragen over groepsimmuniteit, herd immunity dan wel kudde immuniteit, verwijs ik je naar wat hier op diverse momenten al eerder over gezegd is. Het is logisch over groepsimmuniteit na te denken bij de bestrijding van een infectieziekte, dit is namelijk een normaal onderdeel van het beloop van elke epidemie. Groepsimmuniteit kan ontstaan door een natuurlijk verlopen infectie maar ook door vaccinatie, dit is ook zo voor COVID-19. Aangezien het vrijwel meteen duidelijk was dat de sterfte en ziektelast enorm zouden zijn bij immuniteit verkregen door een natuurlijk verloop was dit een vergezicht, een punt aan de horizon, dat toch vooral zou moeten ontstaan door vaccinatie. Dit laat onverlet dat doorgemaakte infecties bijdragen aan de totale groepsimmuniteit. Dat de betekenis en context van groepsimmuniteit veranderde in de loop van de uitbraak, door opkomen van besmettelijker varianten, doet hier niks principieels aan af.
Verder zullen we zoals bekend op de diverse andere reconstructieve detailvragen nu niet ingaan. De komende evaluaties, zoals die van de OVV, zullen hier zeker in detail op ingaan.
Groeten,
[naam woordvoerder]