Frankrijk is woedend. Australië had een deal met het land voor de levering van onderzeeboten, maar stapte daar onverwacht uit. Voor de Fransen voelt het als verraad. En dat komt ook hard aan in Cherbourg, de Normandische stad waar de onderzeeboten zouden worden gebouwd.
"Met geallieerden als Australië en de Verenigde Staten, hebben we geen vijanden meer nodig." Emmanuel Lequartier kan zijn verbittering moeilijk verbergen. "Het werd aangekondigd als het contract van de eeuw en nu worden we zwaar getroffen." Hij is woordvoerder van de communistische CGT, een van de twee grootste vakbonden van de Naval-groep en heeft dagelijks contact met ongeruste werknemers: "Het is een schok die nadreunt."
"De Australische vlag is meteen weggehaald", vertelt hij. En inderdaad alleen de Normandische, Franse en Europese vlaggen wapperen voor het Naval-gebouw. Een vlaggenstok lijkt leeg.
In de Normandische havenstad Cherbourg heerst woede en wantrouwen na het misgelopen contract met Australië:
Jean-Michel Houllegatte is oud-burgemeester van Cherbourg. Hij was in 2016 aanwezig bij de ondertekening van het contract in Australië. Niemand kon toen vermoeden wat er vijf jaar later zou gebeuren. "Het is verraad", zegt hij. "Alsof je opeens ontdekt dat je bedrogen bent door iemand die normaal trouw is. Het is een enorme teleurstelling."
Houllegatte is nu senator van de socialistische oppositiepartij en volgt kritisch het defensiedossier. Hij was het die deze week de minister van Defensie het vuur aan de schenen legde: "Had niemand van het kabinet het aan zien komen? En wat zijn de sociaaleconomische gevolgen voor zijn Normandische havenstad?" Toch is hij er niet van overtuigd dat de Franse regering veel te verwijten valt. Die werd overvallen. "Voor de regering is het een vernedering, een verraad."
Hij denkt dat dit het moment is om een nieuwe weg in te slaan. Met een waarschuwing: "Pas op, de huidige diplomatieke koers is niet de juiste."
Vernederingen voor Frankrijk stapelen zich op
Frankrijk als diplomatieke en defensiemacht in de wereld. Voor president Macron leek het een obsessie. Maar inmiddels stapelen de vernederingen zich op. Eerst was er de Amerikaanse terugtrekking uit Afghanistan zonder overleg. En nu dus de affaire met de onderzeeboten. De Fransen zien het als dubbel verraad omdat het ook de Europese Unie treft. "Het is een rampzalig signaal aan de bondgenoten. Het is iets wat Trump had kunnen doen, maar dan nog erger", zegt Nicolas Baverez, econoom, historicus en defensie-analist.
Baverez publiceerde in februari dit jaar bij het Instituut Montaigne in Parijs een rapport met voorstellen voor een nieuwe Franse en Europese defensie in de 21e eeuw. In maart werd hij in door de defensiecommissie van het Franse parlement gehoord over zijn bevindingen.
Verbaasd is Baverez niet, maar hij is wel zeer geschokt over de nieuwe AUKUS-alliantie. "Bondgenoten verbreken zelden een contract dat al uitgevoerd wordt. En dat na zes maanden geheime onderhandelingen en bewust bedrog van Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Tegenover hun oudste bondgenoot, Frankrijk. Dat is meer dan ongewoon."
Baverez vindt dat de Europese Unie er een zorg bijheeft. "De VS hebben duidelijk gemaakt dat de NAVO nu van ondergeschikt belang is. Het was de ruggengraat van het Westen, van de strategie van de VS. De boodschap is dat terreurbestrijding en Rusland nu van ondergeschikt belang zijn. Dat de NAVO nu een tweederangs bondgenootschap is. Dat is een groot probleem, en niet alleen voor Frankrijk."
Op naar 'strategische autonomie'?
Ook de socialistische senator Houllegatte is bitter over het bondgenootschap. "De NAVO heeft nog steeds bestaansrecht, maar president Macron zei het zelf al : 'de NAVO is hersendood."
"En", concludeert hij cynisch, "De NAVO is in feite gewoon een overeenkomst." Hij verwacht dat een Europese defensie de NAVO zal gaan overschaduwen.
Frankrijk wil naar een 'strategische autonomie'. In 2017 sprak president Macron al over meer onafhankelijkheid op het gebied van defensie. De EU moest niet langer afhankelijk zijn van de NAVO en 'zelfstandig voor zijn toekomst vechten'.
Dit continent is een vacuüm, qua veiligheid.
Toch is er ook de realiteit. Veel Europese lidstaten, ook Nederland, halen nog steeds niet de 2 procent NAVO-norm van het Bruto Binnenlands Product. En het ontbreekt aan een Europese krijgsmacht of visie. Terwijl de EU omgeven wordt door instabiele staten als Libië en Wit-Rusland.
Defensie-analist Baverez: "Dit continent is een vacuüm, qua veiligheid. Als je van de Baltische staten tot aan Gibraltar over de grenzen kijkt dan zie je allemaal gebieden waar oorlog, crisis of onrust heerst. We zijn omringd door jonge bevolkingen die sterk groeien en arm en veel wapens hebben. Terwijl wij een oud continent zijn, dat zichzelf als vreedzaam ziet en dat rijk is en gedemilitariseerd. De geschiedenis leert dat zo'n situatie nooit goed afloopt."
Buitengrenzen controleren
Geld voor bewapening zou volgens Baverez geen probleem moeten te zijn. "Tijdens de coronacrisis was er ook plotseling 750 miljard euro beschikbaar. Dat kan ook gebruikt worden voor veiligheid." Hij denkt dat Europeanen overtuigd kunnen worden met concrete projecten met zo min mogelijk geldverspilling. "Hoe controleren we onze buitengrenzen? Dat is in ieders belang en Europese burgers zullen dat steunen."
Senator Houllegatte vindt dat de Europese Unie haar plek op het wereldtoneel niet moet weggegeven. "We moeten geen confrontatie aangaan met China. Australië kiest ervoor haar soevereiniteit te verliezen. Dat is nieuw. Laten wij de Europese diplomatie versterken. Zodat wij als Europeanen een 'derde weg' kunnen bieden tussen China en het Atlantische blok. Dat is de Europese weg, van de wijsheid en de ratio. Maar daarbij moeten we wel een stok achter de deur hebben: Defensie."
Op 1 januari wordt Frankrijk Europees voorzitter. En ook al is de Duitse politieke situatie dan mogelijk nog onzeker, de Fransen zullen zwaar inzetten op een gezamenlijk Europees defensieproject. Analist Nicolas Baverez hoopt dat de gebeurtenissen van de afgelopen maanden de Europese lidstaten hebben wakker geschud. "Geen enkel land heeft een alternatief voor die Europese strategie. Als we die Europese veiligheid geen vorm weten te geven zal er geen veiligheid zijn."
