Deze foto's laten zien 'waarom lang niet iedereen fotograaf is'

• Annephine van Uchelen en Lambert Teuwissen

Wat zijn de 99 meest iconische Nederlandse foto's ooit gemaakt? Het Nederlands Fotomuseum opent morgen, na lang wachten op versoepelingen van de coronamaatregelen, de Eregalerij van de Nederlandse Fotografie. Een speciale commissie selecteerde een canon van beelden die artistiek en maatschappelijk onderscheidend zijn, en samen het verhaal vertellen van 180 jaar fotografie in Nederland.

99 foto's, kriskras door elkaar omringen de bezoekers van het Fotomuseum in Rotterdam. Meteen vallen de wereldberoemde strandpubers van Rineke Dijkstra op, en rapper Tupac van Dana Lixenberg, gefotografeerd 2,5 jaar voor zijn dood. Soms springen bekende fotografen als Ed van der Elsken, Viviane Sassen en Erwin Olaf in het oog door hun herkenbare stijl, daarnaast zijn het juist iconische afbeeldingen die je herkent, zoals 'het jongetje met het pannetje' van Emmy Andriesse in de hongerwinter of de pasfoto's van Anne Frank uit 1939.

"Nederland heeft een enorm rijke fotografie", vertelt Birgit Donker, directeur van het Fotomuseum. "Eerst was de fotografie een uitvinding waar een beetje meewarig naar werd gekeken. Pas later werd het ook door kunstenaars ontdekt als een zelfstandig medium. Nu de fotografie 'geëmancipeerd' is - iedereen maakt foto's tegenwoordig - vonden we dit het moment om 180 jaar in 99 beelden te vatten."

Meerstemmig

Hoe onderscheidend die beelden ook zijn, veel foto's in de Eregalerij zal het grote publiek niet meteen herkennen. Een daguerreotypie uit circa 1846 van een zwart echtpaar. Stakende Turkse vrouwen in Almelo. Een staatsieportret van een Javaanse prins door zijn hoffotograaf. Ook dat zijn foto's die artistiek opvallen, historisch belangrijk zijn of maatschappelijke relevantie hebben, oordeelde de selectiecommissie.

"We willen het publiek heel erg verrassen en aan het denken zetten: welke foto's pasten tot nu toe niet in het bestaande verhaal", zegt Guinevere Ras, die meehielp bij het samenstellen van de lijst. "We willen echt het perspectief van de bezoeker veranderen."

"Meerstemmigheid was het vertrekpunt van de tentoonstelling. We wilden vanaf het begin kijken wat er al heel vaak is getoond en wat nu juist een nieuwe plek verdient. Zo kunnen we een rijker en meer volledig verhaal vertellen."

Een goed voorbeeld zijn de zusters Anna en Augusta Curiel, die begin vorige eeuw in Suriname werkten. Rond 1920 legden ze een suikerplantage vast in de binnenlanden van de Nederlandse kolonie. Ras: "Je ziet een keurige plantage, heel mooi geordend, statig in hoog perspectief gefotografeerd. De ellende die op zo'n plantage heeft geheerst is natuurlijk niet te zien."

"De koloniale verhoudingen, het bloed, zweet en tranen, zie je niet op deze foto", zegt directeur Donker. "Het is altijd de vraag: wie heeft de macht, wie heeft de camera. Tegenwoordig is fotografie gedemocratiseerd en daarom willen wij met deze tentoonstelling ook onderzoeken welke foto's er niet zijn gemaakt en wie destijds een camera had moeten hebben."

Waar is de 100e foto?

Het museum heeft daarom dan ook de honderdste sokkel leeg gelaten, zodat bezoekers hun eigen suggesties voor toevoegingen kunnen inzenden, uit de fotogeschiedenis of eigen werk. Het past volgens Ras goed bij de nieuwe rol die musea ambiëren. "Het waren altijd tempels waarin 'de waarheid' werd gepresenteerd, maar tegenwoordig willen ze steeds meer een forum zijn, waarin we juist het gesprek met het publiek willen aangaan."

Donker hoopt dat bezoekers ook de rijkdom aan beelden meenemen, die wij als samenleving hebben. "De visuele verhalen die er toe doen, gemaakt door fotografen die op pad gingen en altijd onderzoekend zijn gebleven. En ik hoop ook dat mensen zien dat tegenwoordig iedereen fotografeert, maar lang niet iedereen fotograaf is. Daar heb je een bijzondere blik en een bijzonder oog voor nodig."

De Eregalerij van de Nederlandse Fotografie is vanaf morgen permanent te zien in de nieuwe vleugel van het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Koning Willem-Alexander bezoekt de Eregalerij morgen als een van de eersten.