De overheid heeft te weinig ogen en oren in gemeenschappen rond extreemrechtse groepen. Dat zegt oud-journalist Nikki Sterkenburg, die woensdag promoveert op onderzoek naar rechts-extremisme in Nederland. "Tegen jihadisme werd iedereen in stelling gebracht en zat de overheid in de haarvaten van de moslimgemeenschap. Bij deze groep is dit nihil."
Sterkenburg, inmiddels plaatsvervangend hoofd analyse bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), sprak voor haar proefschrift de afgelopen jaren met meer dan veertig radicaal- en extreemrechtse activisten.
Ze acht enkelen van de activisten die ze sprak in staat tot een aanslag. "Dan gaat het om mensen die geloven in een aanstaande burgeroorlog, die schietles nemen en wapens hebben."
Nieuwsuur sprak ook met twee extreemrechtse activisten uit het onderzoek. Zij willen anoniem blijven, in dit artikel noemen we ze Mick en Roel. Mick noemt zichzelf patriottisch-rechts en maakte deel uit van organisaties als Voorpost, Demonstranten tegen Gemeenten en Proud Boys, dat in Canada wordt beschouwd als een terroristische organisatie. Hij verwacht in de nabije toekomst een gewapend conflict en is, net als Roel, bereid zelf de wapens op te pakken:
De eerdergenoemde actiegroepen haken vaak aan bij lokale demonstraties. In het verleden waren dat meestal demonstraties tegen asielzoekerscentra. Nu mengen rechts-extremistische groepen zich onder anti-lockdowndemonstranten, zo schrijft de AIVD eind april in zijn jaarverslag. De groepen delen een sterk anti-overheidssentiment. Volgens de inlichtingendienst bereiken extreemrechtse ideeën een steeds groter publiek.
"We gaan ook naar grote demonstraties in Duitsland", zegt Roel, die zichzelf "gematigd extreemrechts" noemt. "Die betogingen zijn leuker want het is hard tegen hard, het komt weleens tot knokken."
Ik zal alles doen om mijn gezin en mijn denkbeelden te beschermen. Ook als daar geweld voor nodig is.
Sterkenburg ziet dat het extreemrechts gedachtengoed steeds meer wordt omarmd, en wordt aangepast aan verschillende soorten publiek. Ze verdeelt mensen in verschillende groepen, om duidelijk te maken waarom zij zich aansluiten bij rechts-extremistische groeperingen.
Het gaat volgens haar om rechtvaardigheidszoekers die boos zijn op de overheid, spanningszoekers, mensen die op zoek zijn naar vriendschap en ideologische zoekers, zoals bij studiegenootschap Erkenbrand. Over die laatste groep zegt Sterkenburg: "Het is nieuw dat een jonge groep ideologische zoekers opduikt in Nederland. Dat ze rekruteren onder hoogopgeleiden hebben we niet eerder gezien."
Aanslag moskee Enschede
Mick en Roel kennen de daders van de terroristische aanslag op een moskee in Enschede. Vijf mannen gooiden in 2016 molotovcocktails naar het gebouw, waar moslims in gebed waren. De schuldigen werden veroordeeld tot straffen van twee jaar en twee jaar en twee maanden.
Mick vindt die straffen overdreven en Roel keurt de daad niet af: "Ik was ook wel in staat om zoiets te doen, maar ik heb te veel verantwoordelijkheden." De AIVD en de NCTV achten een terroristische aanslag uit rechts-extremistische hoek mogelijk.
Twee mannen uit Amsterdam en Zwijndrecht worden verdacht van terreurplannen. Nieuwsuur had inzage in hun chatverkeer:
Beide activisten die Nieuwsuur sprak, zeggen hun overtuigingen in hun omgeving uit te dragen: "Als je het niet te extreem brengt, is men het grotendeels wel met me eens", aldus Roel.
Volgens Nikki Sterkenburg weten partners, familie en werkgevers van de extreemrechtse activisten die ze sprak veelal van hun denkbeelden, maar leidt dit niet tot problemen: "Als ze andere woorden gebruiken dan ras, zoals cultuur en beschaving, worden hun uitingen niet zo snel als extreemrechts herkend."
Sterkenburg schreef ook het boek Maar dat mag je niet zeggen naar aanleiding van haar gesprekken. Dat is vanaf donderdag verkrijgbaar.
