De 200 miljard euro die de Italiaanse regering hoopt te ontvangen uit het EU-herstelfonds, heeft ook de interesse gewekt van de georganiseerde misdaad. Onderzoekers roepen op tot uiterste waakzaamheid voor infiltraties van de maffia in ondernemingen.
Giovanni Bombardieri is hoofdofficier van justitie in Zuid-Calabrië. Hij doet al jaren onderzoek naar fraude met Europese subsidies en leidde menig anti-maffia-actie in zijn streek. "Europese subsidies die deze kant op komen, daar heeft de 'Ndrangheta belangstelling voor", waarschuwt hij.
Calabrië, een armere Zuid-Italiaanse regio, is zwaar getroffen door de coronapandemie. Net als in de rest van Italië kunnen ze hier de miljarden uit het Europese herstelfonds goed gebruiken. Maar Italiaanse anti-maffia-onderzoekers zien de buitengewone belangstelling van de 'Ndrangheta, de machtigste maffia van Italië.
"Ze weten waar dat geld naar toe gaat. 'Ndrangheta is al geïnfiltreerd. Zoiets 'apetijtelijks' willen ze niet mislopen." Ondernemer Gaetano Saffioti heeft een betonfabriek in het Calabrische stadje Palmi en denkt dat hij de werkwijze van de 'Ndrangheta wel doorziet.
"Als klein jongetje werd mijn vader bedreigd. Ik was op zomerkamp en ik moest halsoverkop naar huis. Ze wilden me vermoorden om mijn vader te straffen." Sigaarrokend op zijn kantoor beschrijft hij hoe de 'Ndrangheta zijn leven heeft getekend. Elke maand moest hij als ondernemer maffia-btw afdragen.
Infiltreren
"2001 was voor mij het keerpunt", zegt Saffioti. "Toen heb ik bewijsmateriaal verzameld en overgedragen aan justitie." Hij filmde stiekem met bewakingscamera's hoe hij bezoek kreeg van de maffia.
Op vage zwart-witbeelden is te zien hoe Saffioti aan meerdere mannen dikke stapels geld overhandigt. Uiteindelijk werden 48 mensen uit acht families gearresteerd.
Saffioti vreest dat de Calabrische maffia nu al jaagt op het Europese geld uit het herstelfonds. "De 'Ndrangheta heeft al een voorsprong, die staat in de vertrekpositie. Ze zijn op zoek naar gewone bedrijven waar ze kunnen infiltreren."
Anti-maffia-onderzoekers zoals Bombardieri kregen het afgelopen jaar signalen dat de Calabrische maffia probeert te infiltreren in bedrijven die failliet zijn of op omvallen staan. Vooral bedrijven actief in groene energie of digitale ontwikkeling zouden interessant zijn. Daar gaat de komende jaren waarschijnlijk veel Europees geld heen.
De betonfabriek van Saffioti ligt er inmiddels verlaten bij. Veel activiteit is niet te bespeuren. "Ze proberen je dood te laten gaan terwijl je in leven blijft. Je krijgt geen aanbestedingen meer, je mag niet meedoen en zo creëren ze een woestijn om je heen."
Inmiddels staat er een hoge muur om zijn fabriek en hangen overal camera's. Buiten patrouilleren twee beveiligers. Zijn verzet tegen de maffia moest Saffioti duur betalen. "Je denkt: ik heb de verkeerde keuze gemaakt. Je wordt een slecht voorbeeld voor anderen. Als je mij volgt dan eindig je zo." Met zijn sigaar wijst hij naar buiten, naar de bewakingsauto. "Door hier te blijven, wil ik juist laten zien dat ik geen figurant ben."
Europees Openbaar Ministerie
Italiaanse experts waarschuwen dat ook andere Europese landen, waar de Italiaanse maffia al zit, alert moeten zijn. Maurizio Vallone van de anti-maffiarecherche weet dat Italië veel ervaring en bevoegdheden kent. Maar hij vreest dat niet elk Europees land op scherp staat.
"Let op", klinkt hij alarmerend, "de georganiseerde misdaad zal niet alleen in Italië subsidies proberen te bemachtigen. De problemen kunnen ook opduiken in andere lidstaten die steun uit het Europese coronafonds krijgen. Juist daar kan de Italiaanse maffia makkelijker subsidies en aanbestedingen binnenhalen."
Hoofdofficier van justitie Bombardieri vindt dat de autoriteiten in Italië, maar ook in Europa, er bovenop moet zitten. "De Italiaanse overheid moet scherp opletten hoe publiek geld wordt uitgegeven, zeker ook het Europese geld." Hij hoopt dat het nieuwe Europese Openbaar Ministerie (EOM) dat dit jaar van start is gegaan, een grote rol zal spelen. Hij noemt dat een gezamenlijk belang. "Europese lidstaten willen echt dat de uitgaven van Europese subsidies voortaan wordt gecontroleerd."
'Onvoldoende middelen'
Ondernemer Saffioti vindt dat de EU zich door de maffia niet moet laten weerhouden om miljarden uit het herstelfonds te verdelen. "Het is terecht dat er geen vertrouwen is. Maar belangrijke Europese autoriteiten gaan dit inspecteren en kunnen ook optreden. Dit kan onze kans zijn om betere controles te organiseren. Echte controles om op z'n minst de schade te beperken."
Alex Brenninkmeijer, van de Europese Rekenkamer die de EU-begroting controleert, vreest dat het EOM niet heel daadkrachtig op zal kunnen treden. "De lidstaten wilden geen krachtig Europees Openbaar Ministerie. Het heeft onvoldoende middelen en bevoegdheden gekregen."
Met bijna 200 miljard euro in zicht, is Italië al voortvarend begonnen met de uitvoering van de economische plannen. "Een revolutie" noemen ze het in Torrita di Siena. Het middeleeuwse dorp, hoog op de heuvels van Toscane, heeft plotseling glasvezel.
