Van vrije seks naar doodsangst: hoe aids in de jaren tachtig om zich heen greep

• Noémi Lemoine & Hein Hansen

  redacteur Binnenland

De Britse serie It's a Sin neemt de kijker mee terug naar de jaren tachtig. De homoscene was net begonnen aan een bevrijdende seksuele revolutie. Van het ene op het andere moment kon onveilige seks je doodvonnis betekenen. De serie laat op een indringende manier zien hoe jonge homoseksuele mannen in Londen plotseling werden geconfronteerd met de geheimzinnige dodelijke ziekte.

Nieuwsuur bekeek de serie met drie mannen die er destijds in Amsterdam middenin zaten. Voormalig advocaat Oscar Hammerstein (67) is al 33 jaar hiv-positief. Oud-directeur van de GGD Roel Coutinho (74) werd een pionier op het gebied van aidsbestrijding. En schrijver Stephan Sanders (59) kwam in de jaren tachtig als homo uit de kast en heeft nog steeds traumatische herinneringen aan dat decennium.

Herkenning in de serie

"Er zijn bijna geen mensen meer uit die tijd, die nog leven. Als je daar op terug kijkt, word je heel verdrietig en angstig", zegt Hammerstein (67). Hijzelf had geluk. Maar iedereen met wie hij in de jaren tachtig en negentig in de wachtkamer zat, is uiteindelijk overleden.

Veel homoseksuelen hadden zich in die tijd net ontdaan van hun ketenen en vierden hun vrijheid. Ook Hammerstein was niet van de dansvloer te slaan. "Toen ik de eerste keer in New York was en een gaydisco binnenkwam, was dat 'heaven'. Daar stond iedereen met ontbloot bovenlijf te dansen. Ik herken dat onmiddellijk in de serie."

Twee jaar geleden stond Nieuwsuur stil bij de 32 miljoen doden die toen in totaal waren gevallen aan de aidsepidemie die al sinds de jaren tachtig voortduurt:

'400 tot 1000 bedpartners'

Het gevoel van bevrijding merkte oud-directeur van de GGD Roel Coutinho (74) op in het onderzoek dat hij destijds deed. Sommige deelnemers hadden 400 tot 1000 bedpartners gehad. "Dan knipper je wel even met je ogen."

In de jaren tachtig betekende een positieve hiv-uitslag ook in Nederland een onvermijdelijke dood. Coutinho vertelt dat een nieuwe generatie dat helemaal vergeten is. "In mijn colleges aan studenten vertelde ik dat hiv een doodvonnis was. Dan keken ze me glazig aan en vroegen zich af waar ik het over had."

Het gevoel van euforie en bevrijding dat begin jaren tachtig bij veel homo's heerste, sloeg al snel om in angst. "Ik ging seks niet met bevrijding, maar met de dood associëren." Daar kwam schrijver Stephan Sanders (59) nooit helemaal van af. "Ik had de herinneringen verdrongen, maar nu ik het weer zie in de serie realiseer ik me weer hoe heftig het was."

In de bloei van zijn leven ging hij "eindelijk" homoseksueel leven in Amsterdam. Hij kreeg te horen niet veel seks te hebben, want dan ging je dood. "Nu zie je eindeloos veel stukken over zielige jongeren, die net een tussenjaar hebben gepland dat niet doorgaat vanwege covid. Ik kan me zulke stukken in de jaren tachtig niet herinneren, terwijl jongeren toen dood gingen."

Vergeten verleden

It's a Sin confronteert de kijker met een verwoestende ziekte die door velen vergeten lijkt te zijn. Jaarlijks overlijden wereldwijd nog steeds zo'n 800.000 mensen aan aids. Volgens Coutinho is aids daarom "nog lang niet voorbij". Ook wat betreft Hammerstein mag er meer aandacht komen: "De hele wereld ligt stil vanwege covid, maar de wereld blijft stil over het aantal hiv-slachtoffers."

De serie It's a Sin is nu te zien op NPO Plus en wordt komende zomer door de VPRO uitgezonden op NPO 3.