Booker Prize-winnaar: 'Vol trots ben ik de queer-schrijver uit de arbeidersklasse'

• Annephine van Uchelen en Ronja Hijmans

  redacteuren kunst en cultuur

Met zijn debuut Shuggie Bain won de Schotse schrijver Douglas Stuart de meest prestigieuze literaire prijs ter wereld: de Booker Prize 2020. Nu verschijnt zijn boek in 37 landen, en is de tv-serie al in de maak. Stuart, die al jaren in New York woont, baseerde het verhaal op zijn eigen jeugd als homo in het straatarme Glasgow van de jaren 80.

"Glasgow ligt aan het hart van alles wat ik doe. Ik groeide op in armoede, maar het was niet alleen mijn familie die worstelde. Het was ook een tijd van enorme solidariteit. Veel families om ons heen moesten ook knokken", vertelt de 44-jarige schrijver. In zijn jeugd had Glasgow zwaar te lijden onder het beleid van de toenmalige 'Iron Lady' Margaret Thatcher. Onder haar bewind werden mijnen en fabrieken gesloten, met enorme werkeloosheid tot gevolg.

"Bij Thatcher denken we aan een leeuw, iemand die ongelooflijk krachtig is en zeker is van haar beslissingen. Maar we horen niet vaak van de mensen die beïnvloed werden door die beslissingen", zegt Stuart.

Alcoholverslaafd

Shuggie Bain gaat over het gezin Bain met in de hoofdrollen de mooie, trotse moeder Agnes en haar jongste zoon Hugh 'Shuggie' Bain. De vader van Shuggie dumpt Agnes en haar kinderen in een mijnwerkersbuurt, waar werkeloosheid hoogtij viert, en verlaat ze vervolgens. Als snel raakt Agnes zwaar verslaafd aan de alcohol. Shuggie blijft het langst bij zijn moeder en probeert haar te redden van de verslaving.

"Mijn eigen moeder was verslaafd aan alcohol.Vanaf mijn vroegste herinneringen, totdat ze eraan stierf toen ik 16 jaar was. Ik schrijf dus uit ervaring", vertelt de schrijver. "Ik heb ervan geleerd dat mensen een verslaafde vaak niet als compleet persoon zien, en ik wil dat de lezers zien dat Agnes een ongelooflijk complex karakter is. Ik wil haar niet reduceren tot iemand met een probleem."

Algemeen plat Nederlands

Voor vertalers over de hele wereld is het boek van Stuart een enorme uitdaging. Niet alleen vanwege het Schots, maar vooral vanwege het platte Glasgow-accent dat erin gesproken wordt. Er is zelfs een Facebookgroep waarin de vertalers elkaar onderling helpen.

De Nederlandse vertalers Inger Limburg en Lucie van Rooijen bedachten er een eigen dialect voor dat ze 'algemeen plat Nederlands' hebben genoemd. Limburg: "Je moet uitkijken dat je niet vervalt in een bestaand Nederlands dialect, zoals Amsterdams of Rotterdams. De lezer moet wel in Glasgow blijven."

Net als de schrijver, worstelt het personage Shuggie met zijn geaardheid. Stuart: "Ik groeide op in een tijd waarin er heel eenzijdig naar heteromannen werd gekeken. Ze mochten hun gevoelens niet tonen, moesten vooral veel drinken en hard werken. Dus er was als jonge homo geen plek voor mij in die maatschappij. Op heel jonge leeftijd werd mij al verteld dat ik niet oké was. Over die ervaring wilde ik schrijven."

Queer

Voor Stuart was het schrijfproces therapeutisch. En het boek een manier om met zichzelf in het reine te komen. "Als kind kon ik niet van mezelf houden, mijn jeugd stond in het teken van verbergen wie ik was. Pas als volwassene kreeg ik meer controle over wie ik was en waar ik was."

Stuart woont inmiddels al jaren in New York. De grote afstand van Glasgow was essentieel voor het schrijven van Shuggie Bain. "New York heeft me de vrijheid en de moed gegeven. In Glasgow bij mijn familie, was ik misschien niet zo onverschrokken geweest. Maar de reden dat ik dit boek ben gaan schrijven, was ook de enorme heimwee."

De schrijver wilde het kind dat hij was in Glasgow en de man die hij nu is in New York verbinden. "En ja, ik zou enorm trots zijn als ik nu bekend kom te staan als de queer-schrijver uit de arbeidersklasse. Die stemmen hebben te lang aan de zijlijn gestaan."