Nooit meer files? 'Dat hebben we zelf in de hand'

• Ko van der Duin & Daniël Heeringa

Wat decennia lang een bijna onoplosbaar probleem leek, was dit jaar in één keer verdwenen: Nederland staat niet langer in de file. En ook al is het gedurende het jaar weer drukker geworden op de weg, de files blijven uit. Gedragsverandering lijkt de oplossing. Maar hoe houden we die vast?

De meeste mensen liggen nog op één oor als vrachtwagenchauffeur Tonnie Smits uit Werkendam aan zijn werkdag begint. Maar sinds corona is hij elke dag zeker een uur eerder thuis. "Met dank aan de files. Die zijn zo goed als weg."

Verkeerstheorie

Volgens Erik Verhoef, hoogleraar vervoerseconomie aan de VU, is het uitzonderlijk dat er bijna geen files zijn. "We zijn in Nederland al decennia bezig met het fileprobleem. En nu zitten we opeens in een situatie waarin het probleem bijna verdwenen is." Volgens Verhoef was het weliswaar de afgelopen tijd alweer behoorlijk druk op de weg, "we zaten op 80 tot 85 procent vergeleken bij vorig jaar. Maar nog steeds waren er amper files."

Het is een bekend verschijnsel uit de verkeerstheorie: een paar procent minder verkeer zorgt ervoor dat files oplossen. "We konden deze theorie eindelijk in de praktijk brengen", zegt Verhoef.

De files in Nederland waren vooral een capaciteitsprobleem, zegt mobiliteitsexpert Carlo van de Weijer van de TU Eindhoven. "Voor corona was er op bepaalde momenten van de dag te veel verkeer voor te weinig wegcapaciteit. De rest van de dag kon je gewoon doorrijden."

Van de Weijer doet al jaren onderzoek naar het fileprobleem. Wat er nu met de files is gebeurd, is iets waarvan verkeerskundigen niet hadden kunnen dromen. "Bedrijven werden al steeds flexibeler met werktijden en we zagen daardoor de spitspieken al afnemen. Deze situatie zou sowieso ooit gebeuren, maar corona versnelt dit met twintig jaar."

'Beloon flexibel reisgedrag'

Sommige bedrijven zijn actief bezig met het sturen van het reisgedrag van medewerkers. Zoals het ingenieurs- en adviesbureau Arcadis. Het bedrijf verhuisde alle grote kantoren naar intercitystations. Met succes. "Het aantal autokilometers halveerde en het aantal treinkilometers verdubbelde," zegt duurzaamheidsmanager Yoeri Schenau. En nu wil het bedrijf medewerkers via een nieuwe app belonen voor flexibel reisgedrag. "Met deze beloning stimuleren we werknemers om buiten de spits en met de trein te reizen. Hiermee kunnen ze bijvoorbeeld een kopje koffie, bos bloemen of een eersteklas ticket kopen."

Of we na corona weer in de file staan, hebben we zelf in de hand, denken de vervoersexperts. "Als we erin slagen die gedragverandering vast te houden, dan kunnen we een groot deel van het probleem voorkomen," zegt Verhoef. "Natuurlijk, mensen zijn kuddedieren. Als we weer op het werk kunnen verschijnen, doen we dat. Maar de kudde heeft geleerd thuis te werken. In het verleden was je de enige die wilde Teamsen of Zoomen. Nu zijn we het allemaal gewend."

Mobiliteitsexpert Van de Weijer denkt ook dat hier een belangrijke rol voor werkgevers ligt. "Bedrijven moeten werknemers vertrouwen dat ze thuis ook hard werken. We moeten zorgen dat we niet massaal om negen uur op kantoor willen zijn. Doe de vergadering online of op een ander moment." Ook moeten bedrijven volgens hem meer investeren in het gebruik van andere vervoersmiddelen, zoals fietsen of het OV.

Verhoef benadrukt dat ook de overheid reisgedrag actief kan beïnvloeden. "Bijvoorbeeld door spitsheffing in te voeren of mensen belonen voor rijden buiten de spits."

Dicht bij het kantelpunt

Al kan niemand garanderen dat de files wegblijven, zegt Verhoef. "Ik ben bang dat het een kwestie van een paar procent is. We zitten dus op zo'n 80 procent verkeersdruk ten opzichte van vorig jaar. Bij 100 procent komen files weer terug. Ergens daartussen ligt het kantelpunt."

Wat vrachtwagenchauffeur Tonnie Smits betreft mag het altijd zo rustig blijven. "Het is gewoon heerlijk om lekker door te rijden." Maar hij weet zeker: de files gaan gewoon weer terugkomen. "Mensen gaan minder thuiswerken en daardoor meer op de weg rijden. Helaas."