Ambtenaren over onwerkbaar beleid: 'Naar ons wordt te weinig geluisterd'

• Jorn Jonker

  politiek verslaggever

Voortslepende problemen bij de Belastingdienst, missers van het UWV bij de controle van uitkeringen en het CBR dat bijna geen rijbewijzen meer kon verstrekken. Het gaat de laatste jaren steeds mis bij uitvoeringsorganisaties van de overheid en de Tweede Kamer onderzoekt nu waarom. Ambtenaren denken het wel te weten: er wordt te weinig naar ze geluisterd bij het maken van beleid.

Vakbond CNV heeft een enquête gehouden onder meer dan 450 medewerkers van de Belastingdienst, UWV en andere uitvoeringsorganisaties. Tweederde (68 procent van de ondervraagden) zegt zelden of nooit betrokken te worden bij de uitwerking van beleid of regels. Als dat wel zou gebeuren, zouden veel fouten voorkomen kunnen worden, denken ambtenaren die we spreken.

Hoewel een meerderheid zich op meerdere vlakken best tevreden toont, is er ook een aanzienlijk deel van de ambtenaren dat forse signalen afgeeft. Een kwart van de ondervraagde medewerkers voelt zich onveilig in de eigen dienst of organisatie. En meer dan een derde noemt zichzelf 'gefrustreerd' omdat hij of zij niet serieus wordt genomen.

Zeg vaker 'nee' tegen Den Haag

De ambtenaren voelen zich niet gehoord, zo komt naar voren uit de enquête en de verhalen van (oud-)medewerkers van overheidsorganisaties die Nieuwsuur heeft gesproken. Ze hebben het idee dat politiek Den Haag regels maakt zonder goed te kijken of het nieuwe beleid op de werkvloer eigenlijk wel werkbaar is.

En als de werkvloer dan bij de managers aangeeft dat nieuw beleid in de praktijk niet uitvoerbaar is, geven die managers dat veelal niet door aan Den Haag, klinkt het. In de enquête raadt dan ook driekwart van de ambtenaren aan om vaker 'nee' te durven zeggen tegen de politiek als Den Haag weer met nieuw beleid of regels komt.

"De mensen die het werk uitvoeren, weten als geen ander hoe het zou moeten", zegt Huub van Bijsterveld, tot voor kort ambtenaar bij de Belastingdienst. Daarom snapt hij niet dat de werkvloer niet meer betrokken wordt. Hij haalt als voorbeeld de 'Bulgarenfraude' aan. "Die Bulgaren konden de toeslagen zo met hun pasje uit de muur halen, zonder een stap in Nederland te zetten."

Volgens Van Bijsterveld kwam dat voort uit "dat de politiek bij wijze van spreken van mening was dat als je een toeslag 's ochtends aanvroeg die 's middags op je rekening moest staan". De waarschuwing van de werkvloer dat het systeem niet zou werken, werd genegeerd.

Bob Bouwhuis werkte jarenlang met plezier bij het UWV, maar raakte zo gefrustreerd door alle nieuwe regels dat hij stopte. Hij vond dat hij door de digitalisering zijn werk niet meer goed kon doen: de 'menselijke maat' verdween. De mensen die hij aan het werk moest helpen zag hij helemaal niet meer en hij was uren bezig met verantwoorden waar hij die dag mee bezig was.

Ook Bouwhuis zag dat signalen van de werkvloer niet doorkwamen bij beleidsmakers. Bijvoorbeeld toen hij strenger moest controleren op de export van uitkeringen naar landen als Polen. "Tegelijkertijd mochten we niks. Op Facebook kijken waar iemand uithing mocht niet eens, vanwege privacyregels. We gaven aan dat sommige regels ons in de weg zaten, maar daar werd niks mee gedaan."

Vakbond CNV vindt het zorgelijk dat veel ambtenaren zich niet gehoord voelen. "Veel ambtenaren hebben het idee: men luistert niet naar mij, ik ben deskundig en ik word niet gehoord. Dat is nu juist waar wij aandacht voor willen vragen: heb oog voor de kennis van die ambtenaar", zegt Loek Schueler van de vakbond.

Kamer moet beter kijken naar wat werkbaar is

De Tweede Kamer is in een speciale commissie onder leiding van VVD'er André Bosman, bezig te onderzoeken wat er misgaat bij de uitvoeringsorganisaties. Achter de schermen zijn er al mensen gehoord, in het najaar beginnen de openbare hoorzittingen. Vakbond CNV hoopt daar ook gehoord te worden.

Het kabinet laat zelf ook onderzoeken doen naar de terugkerende missers bij uitvoeringsorganisaties. Gisteren presenteerde het nog een onderzoek waarin gezegd wordt dat bij wet- en regelgeving inderdaad meer oog moet zijn voor de uitvoerbaarheid.

In de Tweede Kamer wordt deels de hand in eigen boezem gestoken, als parlementariërs geconfronteerd worden met de verhalen van ambtenaren. Ja, ze moeten beter kijken naar wat werkbaar is, zeggen zij. Maar de Kamerleden zeggen ook dat het hen door ministeries vaak moeilijk gemaakt wordt om te weten wat er écht speelt op de werkvloer.

Zo mogen ambtenaren niet direct met Kamerleden spreken als ze daar geen toestemming voor hebben. CDA, SP en ChristenUnie zeggen dat ze dat graag willen veranderen om betere controle uit te kunnen oefenen.