Nina Rijnierse, Anne Jochems en Hannah Vischer
Nina Rijnierse, Anne Jochems en Hannah Vischer
Het is voor tandartsen steeds gewoner: het gebruik van menselijk botmateriaal, bijvoorbeeld bij het plaatsen van kaakimplantaten. En steeds vaker komt dat bot uit de Verenigde Staten, zo blijkt uit cijfers die Nieuwsuur opvroeg. Recent onderzoek roept de vraag op of al dat bot wel op een ethisch verantwoorde manier wordt verkregen.
De verkoop van gedoneerd menselijk bot is in de VS big business en Europa blijkt een aantrekkelijke extra afzetmarkt. In vijf jaar tijd is in Nederland het gebruik gestegen van zo'n 500 naar zo'n 2200 Amerikaanse potjes fijngemalen donorbot per jaar.
Tandartsen en implantologen zijn het gebruik van menselijk bot meer gaan melden, zegt stichting TRIP die de veiligheid en kwaliteit van de transplantatieketen bewaakt. Maar dat kan de groei maar deels verklaren.
Het werken met menselijke botkorrels heeft volgens tandarts-implantoloog Jan Willem Vaartjes, voorzitter van de Associatie Nederlandse Tandartsen, het grote voordeel dat het de aangroei van het eigen bot bij de patiënt stimuleert. "Dat hebben dierlijke en natuurlijke producten vaak niet. Bovendien kan je met menselijk botmateriaal sneller en voorspelbaarder werken."
Dat verklaart nog niet direct waarom tandartsen en implantologen vooral Amerikaans bot gebruiken. In Nederland is er namelijk geen tekort aan donorbot. En het Nederlandse bot is ook even duur als het materiaal uit Amerika, vertelt Piet Jan Kruit, directeur van de Nederlandse weefselbank ETB-BISLIFE.
"Wel bieden de farmaceutische bedrijven die het Amerikaanse bot leveren vaak een totaalpakket aan. Dus naast botproducten ook instrumentaria en implantaten", zegt Kruit. Daarnaast is de handel in menselijk materiaal in Amerika verder vercommercialiseerd dan in Europa.
Doodsoorzaak nog onbekend
Het is de vraag of bot uit Amerika wel altijd verantwoord wordt verwijderd. De Los Angeles Times onthulde vorig jaar dat botbanken onder druk van concurrentie zoveel mogelijk materiaal uit doden willen halen. Dat gebeurt soms nog voordat een lijkschouwer bij iemand de doodsoorzaak heeft kunnen vaststellen.
Uitnameorganisaties zeggen dat ze zich aan de regels hebben gehouden. Een onderzoek naar hun werkwijze loopt nog. Aanwijzingen dat dit botmateriaal ook in Nederland belandde zijn er niet, al kan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, die daarop toezicht houdt, het ook niet uitsluiten.
Het gaat deels om materiaal van dode mensen. Je moet zeker weten dat daar geen rare dingen mee gebeurd zijn.
Instellingen die zich bezighouden met bloed, weefsels en cellen moeten zich in de Europese Unie aan Europese richtlijnen houden. Maar het toezicht wordt niet in iedere lidstaat op dezelfde manier uitgevoerd, zo stelt de Europese Commissie in een rapport uit oktober 2019.
Tandarts Vaartjes pleit voor goede voorlichting en een goed controlesysteem. "Het gaat deels om materiaal van dode mensen, daar moet je ethisch mee omgaan. Je moet zeker weten dat daar geen rare dingen mee gebeurd zijn."
Een Europees volgsysteem - de Single European Code - moet ervoor zorgen dat de herkomst van het menselijke materiaal altijd te achterhalen is. Toch blijkt het mogelijk botmateriaal te kopen zonder die verplichte code. Via websites als eBay en Alibaba is botmateriaal te koop, tegen hun eigen verkoopregels in. Een Nederlandse koper die de proef op de som nam, meldt ons dat het bot binnen twee weken thuis op de deurmat ligt.
We laten het via internet verkregen potje botmateriaal zien aan een hoogleraar gezondheidsrecht. Hij ziet meteen dat er iets mis mee is:
Nieuwsuur heeft geen aanwijzingen gevonden dat Nederlandse tandartsen op deze manier aan botmateriaal komen. Wie in Nederland betrapt wordt op zo'n aankoop, kan een boete krijgen. Volgens tandarts Vaartjes zou dergelijk materiaal aan de grens moeten worden tegengehouden door de Amerikaanse en Nederlandse douane.
Dat donorbot in toenemende mate internationaal handelswaar wordt, baart hoogleraar gezondheidsrecht Martin Buijsen van de Erasmus Universiteit in Rotterdam zorgen. De vercommercialisering kan namelijk een negatief effect hebben op hoe bereid mensen zijn hun eigen botmateriaal af te staan.
"Als lichaamsmateriaal bijvoorbeeld met winst op Ebay wordt verkocht, dan doet dat in eigen land de bereidheid tot doneren van lichaamsmateriaal afnemen. Daar moet je heel erg beducht op zijn."
Na de vraag om te reageren op de online verkoop van humaan botmateriaal, hebben eBay en Alibaba de advertenties verwijderd.