Na drie maanden coronacrisis mag 'inspringminister' Martin van Rijn weer naar huis. Morgen maakt de PvdA'er als minister voor Medische Zorg plaats voor VVD'er Tamara van Ark. Van Rijn blikt terug op het tekort aan beschermingsmiddelen, de problemen rond de IC-capaciteit en hoe het is om als sociaaldemocraat in een centrumrechtse regering terecht te komen.
Maar het begint allemaal met een telefoontje. Woensdag 18 maart zakt VVD-minister Bruno Bruins tijdens een debat in elkaar. De grootste nood op de IC moet dan nog komen. Wel is al duidelijk dat er een enorm tekort aan beschermingsmiddelen is.
Met de handen in het deeg
Bruins is oververmoeid en treedt terug als coronaminister. Premier Mark Rutte doet een ongewone stap: op donderdagmiddag belt hij een oud-collega, van een andere partij die niet in de coalitie zit. Een oud-topambtenaar én oud-staatssecretaris op het ministerie van Volksgezondheid.
Martin van Rijn staat in de keuken met zijn vrouw een appeltaart te bakken als hij wordt gebeld door Rutte. "Ik stond met mijn handen in het deeg. Gewoon zo'n appeltaart uit zo'n pak. En dan een beetje kneden."
We zijn niet met koffers geld over de wereld gereisd van 'laten we eens een voorraadje inkopen'.
Lang hoeft hij niet na te denken. "De zorg staat zo onder druk, dan wil je ook wel helpen als anderen denken dat het nodig is." De laatste keer dat iemand uit de oppositie toetrad tot een kabinet was vlak na de Tweede Wereldoorlog.
Van Rijn treft de volgende dag een departement in shock aan na het flauwvallen van Bruno Bruins. Een ministerie "dat ongelofelijk onder druk staat om dag en nacht te werken". Voor Van Rijn is snel duidelijk dat hij twee prioriteiten heeft: het gevecht om de beschermingsmiddelen en het regelen van IC-capaciteit.
Spannende grafiekjes
Na drie maanden concludeert van Rijn dat je nooit echt voorbereid kunt zijn op een pandemie. "Elke pandemie is anders. Twee jaar geleden was er een ingrijpend griepvirus, de IC-capaciteit was iets van 1150 bedden, er werden er zo'n 950 van gebruikt, dus er zat wat buffercapaciteit." Met een pandemie als corona was geen rekening gehouden.
De 1150 bedden blijken al snel niet voldoende. "Ik vond het wel spannend, vooral toen je grafiekjes zag van hoe snel het virus zich kan verspreiden." Eind maart stijgt het aantal patiënten op de IC zo snel dat er moet worden opgeschaald naar 2400 bedden. Het RIVM spreekt zelfs over 2500 coronapatiënten op de IC per half april.
Vlak voor zijn laatste dag bezoekt Martin van Rijn een revalidatiecentrum voor patiënten die wekenlang op de IC hebben gelegen:
Ook zijn er grote zorgen over beschermingsmiddelen. In de ziekenhuizen is er net genoeg en in verzorgingstehuizen zijn tekorten. "We hadden genoeg voorraad voor de normale gang van zaken. Maar nu was de vraag 61 keer zoveel als normaal. En de productie in China en India stortte in. Dus je had én geen productie, én een vergrote vraag. Dat zijn twee plagen die moeilijk te beheersen zijn."
Nederland krijgt te maken met een markt die Van Rijn typeert als een 'bonanza', waarin Nederland toch netjes wil blijven. "We zijn niet met koffers geld over de wereld gereisd van 'laten we eens een voorraadje inkopen'. We wilden een duurzame stroom naar Nederland."
Van Rijn komt nagemaakte kwaliteitslabels tegen, zendingen die op het laatste moment worden weggekocht door partijen met meer geld, en vrachtwagens die niet op tijd het vliegtuig kunnen bereiken. "Het maakt helaas ook het slechte in de mens los."
Er moet een ijzeren voorraad beschermingsmiddelen komen.
Van Rijn gelooft wel dat Nederland nu beter is voorbereid op een tweede piek. "We hebben genoeg spullen en qua organisatie hebben we voldoende, maar het spannende punt blijft: waar halen we de mensen vandaan?" Daarvoor zouden volgens Van Rijn weer zorgmedewerkers uit andere disciplines kunnen worden ingeschakeld. En of de salarissen dan niet een beetje omhoog kunnen? "Wie weet."
Ook concludeert hij dat de zorg anders georganiseerd moet worden om in een crisis sneller op te kunnen schalen. "En er zal ook een ijzeren voorraad van beschermingsmiddelen moeten komen. Dat kost geld."
Steeds politieker
Dat Van Rijn nu stopt is een nadrukkelijk verzoek van PvdA-leider Lodewijk Asscher. Die wil zijn handen vrijhouden in debatten met de regering. Van Rijn: "Na het reces komt alles meteen in het teken van de verkiezingen te staan."
Van Rijn merkte dat zijn werk langzaam politieker begon te worden. "In het begin was ik een apolitieke crisismanager, echt volop bezig met de crisis. Maar naarmate de tijd vorderde, zag je ook dat er onderwerpen op beleidsterreinen naar voren kwamen."
De crisisminister keert niet terug naar het ziekenhuis waar hij bestuursvoorzitter was. Hij gaat eerst eens goed nadenken over de toekomst.
