In de slotfase van haar kanselierschap wacht bondskanselier Angela Merkel een historisch zware opgave. Morgen neemt Duitsland het voorzitterschap van de EU over. In Brussel zijn de verwachtingen hooggespannen. Zullen er knopen worden doorgehakt over het corona-herstelfonds ter waarde van 750 miljard euro en de langjarige begroting?
De druk wordt in Duitsland gevoeld. "De coronacrisis is de grootste uitdaging die de EU ooit heeft gekend", zei Merkel onlangs tegen het parlement. "De pandemie laat zien dat Europa kwetsbaar is. De medische en economische gevolgen ervan verdiepen de ongelijkheid. Daarom zeg ik met volle overtuiging: nog nooit waren samenhang en solidariteit zo belangrijk."
Het heetste hangijzer in het hulppakket dat Merkel en de Franse president Emmanuel Macron voor ogen hebben, is de miljardenhulp voor zwaar getroffen landen in de vorm van een - aan voorwaarden gebonden - gift. Geen lening dus. En dat is juist waar de 'vrekkige vier' voor pleiten: Nederland, Oostenrijk, Zweden en Denemarken. Inmiddels heeft ook Finland zich aangesloten.
Nu zou het fout zijn om landen voor de laksheid van de afgelopen jaren te bestraffen.
Voorheen was Duitsland de strenge 'tuchtmeester' en faliekant tegen gemeenschappelijke schulden. Hoe komt het dat de Duitse houding zo is veranderd en hoe gaat het land Nederland overhalen? Drie Duitse ingewijden: staatssecretaris van Europese Zaken Michael Roth, de hoogste baas bij de Duitse industrielobby Dieter Kempf en professor Monika Schnitzer, lid van de economische Raad der Wijzen die de regering adviseert, zijn er duidelijk over.
Kempf schreef onlangs samen met zijn Franse en Italiaanse collega's een opmerkelijk pleidooi voor solidariteit. "Het gaat niet om het gezamenlijk garant staan voor oude schulden. Maar aan deze pandemie heeft niemand schuld. Nu zou het fout zijn om landen voor de laksheid van de afgelopen jaren te bestraffen. Dat moet je scheiden."
De Europese economieën zijn volgens Kempf niet meer los van elkaar te zien. "Kijk naar de auto-industrie. Elke auto heeft onderdelen die meerdere keren de grens zijn overgegaan. In een Duitse autodeur zitten onderdelen uit Tsjechië en Oostenrijk." De eerste reactie op de coronacrisis, het sluiten van grenzen en de focus op eigen veiligheid, baart hem zorgen. "We moeten juist laten zien dat de Europese economie zich niet uit elkaar laat drijven, ook niet in crisistijd."
We kunnen nu echt een leidersrol op ons nemen.
Ook staatssecretaris Roth waarschuwt voor het denken in nationale belangen. "We hebben echt voor de zomer al een duidelijk signaal van besluitvaardigheid van de EU nodig. Bedenk dat we omringd zijn door wereldmachten die niet per se onze waarden delen. Die zullen alleen maar blij zijn als we het niet eens worden."
Wat hij vindt van de houding van Nederland? Roth blijft diplomatiek. "Ik hoop dat het debat rationeel wordt gevoerd en niet ideologisch." Hij weert zich tegen het beeld van het sterkere en genereuze Noorden. "Solidariteit is goed voor ons allemaal, ook voor Nederland en Duitsland. Onze economieën zijn enorm export-georiënteerd en we zijn afhankelijk van de stabiliteit en welvaart in de landen om ons heen."
Professor Schnitzer vindt dat het Duitse voorzitterschap precies op het juiste moment komt. "We kunnen nu echt een leidersrol op ons nemen. Het is het laatste jaar van Merkel als bondskanselier. Dit is haar kans om een pakket achter te laten dat Europa samenbrengt." En zo'n erfenis is hard nodig, zegt ze. "De EU is meer in gevaar dan ooit. Als we er nu niet in slagen om de crisis voor iedereen op te lossen, dan zal de EU steeds verder uit elkaar drijven."
Schnitzer is kritisch op de houding van Nederland. "Ik kan me voorstellen dat elke leider erover nadenkt wat goed bij de bevolking aankomt. Als daar clichés leven als 'ze hebben jaren boven hun stand geleefd en nu willen ze op onze kosten uit deze crisis komen' dan kunnen die de verkiezingen beïnvloeden. Ik begrijp het, maar vind het wel heel kortzichtig."
"Nu alleen leningen geven, is verkeerd", zegt ze. "Daardoor raken landen alleen maar meer in de schulden. Italië heeft nu al een staatsschuld van 130 procent van het bruto binnenlands product." Laat Nederland zich volgens haar dan te veel leiden door politieke motieven? "Daar lijkt het wel op, ja."
Macron en Merkel vinden dat er in juli overeenstemming moet zijn over het herstelplan en de Europese meerjarenbegroting. Ook de Duitsers willen er dan uit zijn.
