In het jaar waarin Indonesië 75 jaar onafhankelijkheid viert, blikt de documentaire Ze noemen me baboe terug op een gedeeld verleden van Nederland en Indonesië. Voor deze veelgeprezen documentaire dook regisseur Sandra Beerends jarenlang de filmarchieven over Nederlands-Indië in.
De documentaire vertelt over de machtswisselingen in de periode van 1939-1949, door de ogen van een baboe: een Indonesisch kindermeisje in dienst van een Nederlands gezin. Beerends toont het Indonesische perspectief aan de hand van een fictief verhaal, helemaal opgebouwd uit archiefmateriaal.
"Ze noemen me baboe. Ik ken het woord niet. Het is een woord van de Belanda's (Hollanders)." In een voice-over vertelt de Indonesische Alima haar levensverhaal. Ze is gevlucht voor een gedwongen huwelijk en komt in dienst van een Nederlandse familie waar ze meteen baby Jantje in haar hart sluit.
Scheldwoord
Beerends hoorde het woord voor het eerst van haar Indische moeder, die vol liefde vertelde hoe haar baboe de hele dag met haar bezig was, haar waste, poederde en eten gaf. "Pas toen ik research ging doen in Indonesië begreep ik dat het voor sommigen associaties oproept met een koloniale tijd waarin baboe een soort scheldwoord is, of slaaf betekent. Maar voor mij is het juist een ode aan een vrouw die onvoorwaardelijk liefde heeft gegeven aan kinderen." Het fictieve verhaal is opgebouwd uit vele interviews die Beerends deed met betrokkenen.
Flora Davidson (87), op wier verhaal de film mede is gebaseerd, straalt als ze over 'haar' baboe vertelt. "Ja, Soekina! Ze was een mooie vrouw, heel beschaafd en lief." De joodse familie Davidson vlucht in 1940 naar Nederlands-Indië, waar ze een juwelierszaak begonnen. "Het was voor ons als kinderen natuurlijk wel gek om opeens in een heel ander land geplant te worden. Dankzij Soekina is dat allemaal vredig verlopen. Zij bracht ons de Indonesische cultuur bij. Ik vond haar zo'n schatje dat mijn moeder weleens wat jaloers zei: 'Van wie hou je meer?' Dan antwoordde ik: van allebei tegelijk."
Loyaliteitsconflict
Baboe Alima uit de documentaire vertelt terloops over haar belevenissen bij de Hollandse familie, zonder echt te oordelen. Ze merkt hoe alles op gepaste tijden gebeurt en er een wekker wordt gezet om op te staan. Zelf liet zij zich altijd wakker maken door de zon.
Terwijl zij zich vaak moet aanpassen merkt ze dat haar familie zich overal hetzelfde gedraagt, 'alsof de wereld van hen is'. Als een Hollands familielid een boek schrijft over de Indonesische cultuur, merkt ze op dat hij eigenlijk de eerste Belanda is die geïnteresseerd is in haar land.
Ook is er een scène waarbij de 'Hollandse meneer' opgewonden roept dat Holland bezet is. Achter de schermen reageert de tuinman met de woorden dat 'Indonesië al 300 jaar bezet is'.
Toch heeft Beerends bewust geen politieke film willen maken. "De baboe stond tussen twee culturen in en dat betekende een enorm loyaliteitsconflict. Ik kon in de geschiedenisboeken niets vinden over dit Indonesische perspectief. Tijdens de Japanse bezetting hoorde de baboe bij het Aziatische rijk en toch voelde het alsof háár familie werd afgepakt. Ik heb geprobeerd om die hele machtswisseling te gebruiken als een arena, en vooral te focussen op het menselijke contact daaronder."
Prikkeldraad
Net als in de documentaire maakte Flora als kind mee dat Soekina hen kwam opzoeken in het Japanse kamp waar ze in 1942 geïnterneerd werden. "Op een dag stond ze aan de andere kant van het prikkeldraad om ons bananen te brengen. Ik was zo blij om haar te zien! Wat Soekina deed was heel dapper en heel gevaarlijk, ze had wel doodgeschoten kunnen worden."
Beerends: "Ik denk dat de baboes in de genen van die Nederlandse kinderen van toen zitten. Dat is voor mij de ultieme verbinding tussen onze culturen en daarom vind ik het ook zo belangrijk dat hun deel van het verhaal wordt toegevoegd aan onze geschiedenis."
'Ze noemen me baboe', maandag 29 juni om 20.05 uur bij de NTR op NPO 2.