Het plein van de Oost-Poolse stad Lublin is nog vrijwel leeg, maar Ewa staat klaar. Een slanke vrouw met een zwart mondkapje en een grote poster van 'Rafal' in haar hand. Zondag is dan eindelijk de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. "De belangrijkste verkiezing sinds de overwinning op het communisme", vertelt Ewa bezield. "Toen bevochten we de democratie en die democratie wordt nu bedreigd."
Diezelfde urgentie horen we bij meer mensen. Een jonge studente houdt trots een foto van de nieuwe presidentskandidaat Rafal Trzaskowski omhoog. "Ik wil opgroeien in een tolerant land zonder homofobie. Waar iedereen gelijk is en het niet uitmaakt hoe je eruitziet."
Uitgesteld
De Poolse presidentsverkiezingen zijn plotseling zo spannend dat niemand een voorspelling durft te doen. In april leek de race nog gelopen, maar door corona werden de verkiezingen van 10 mei uitgesteld. De oppositiepartij, het centrumrechtse Burgerplatform, greep zijn kans en schoof een nieuwe kandidaat naar voren. De charismatische, pro-Europese Rafal Trzaskowski is 48 jaar en burgemeester van Warschau. Hij kan het Poolse én Europese politieke landschap veranderen.
Midden in de coronacrisis leken de Poolse verkiezingen al beslist. Een tweede ronde zou niet nodig zijn. De zittende president Andrzej Duda zou met absolute meerderheid winnen. De eerste ronde al. Zijn regering had het land goed beschermd tijdens de pandemie. Het dodental van Polen viel relatief mee vergeleken met landen in West-Europa. Maar intussen is de angst voor het coronavirus op de achtergrond geraakt. Het virus speelt daarom geen rol meer bij de keuze van een nieuwe president.
Hoewel Polen niet enorm zwaar is getroffen door de coronacrisis neemt het land wel maatregelen rond de stembusgang:
Kritiek
Ook viel de harde, vijandige anti-homocampagne van president Duda verkeerd. De president verklaarde dat "de lhbti-ideologie gevaarlijker is dan het communisme". Dat zou vast aanslaan bij de ultraconservatieve kiezers, dacht hij. Maar zijn uitspraak kwam hem in binnen- en buitenland op forse kritiek te staan.
Rijdend door Poolse dorpen en provinciestadjes valt het op: niet alleen campagneposters van president Duda, de gedoodverfde winnaar, hangen aan de hekken. Overal duiken grote borden op van oppositiekandidaat Trzaskowski. Hij is de man die de ultraconservatieve PiS-regering inmiddels rillingen bezorgt.
Een half uur later hebben zo'n duizend enthousiaste mensen zich verzameld op het plein in Lublin. Zwaaiend met Poolse en Europese vlaggen. "We zijn het zat", scanderen ze, doelend op de rechts-populistische politiek van de PiS-regering.
Emotie
"Deze campagne gaat het meer om emotie dan om inhoud", duidt Marcin Duma, directeur van peilingenbureau IBRiS. "Trzaskowski geeft hoop. Kiezers van de oppositie hopen dat er een einde komt aan de victorie van de PiS-partij. Ze zien hem als messias."
President Duda dacht de verkiezingen in zijn zak te hebben, maar volgens de directeur van het peilingsbureau is er iets aan het schuiven. "Tijdens deze campagne benoemen PiS-stemmers op het platteland voor het eerst ook nadelen van Duda. Ze vinden hem 'niet onafhankelijk'. Hij zou te veel onder invloed staan van de ultraconservatieve partijleider Jaroslaw Kaczynski."
Maar het Dudakamp vecht terug. De hulp van de Amerikaanse president is deze week ingeroepen. Vlak voor de verkiezingen ontvangt Trump zijn Poolse ambtsgenoot als een groots staatsman. Toezeggingen blijven weliswaar uit, maar Duda wordt voor de camera's overladen met complimenten: "Hij heeft fantastisch werk verricht en zal deze verkiezingen succes hebben." Die Amerikaanse veer heeft de Poolse president hard nodig.
Intussen zweept partijbaas Jaroslaw Kaczynski honderden jongeren op. "Stem Andrzej Duda" galmt het in een evenementenhal van Lublin. De Duda-fans hopen op het behoud van de presidentszetel. En vlot meisje wil uitleggen waarom. "We strijden voor waarden die in Polen belangrijk zijn. Christendom, familiewaarden en vrijheid."
Jongeren hier beseffen wat er op het spel staat: "Als onze kandidaat wint, kan de regering verder hervormen en het land herstellen. De oppositiekandidaat gaat verdere veranderingen juist blokkeren. Dat betekent het einde van Polen en dat maakt alles kapot", beschrijft een meisje met DUDA op haar rode T-shirt.
Mocht president Duda verliezen, dan heeft de PiS-regering een probleem. Als Trzaskowski president wordt, dan kan hij zijn veto gebruiken en wetsvoorstellen blokkeren. Ook juridische hervormingen die Polen in conflict brachten met de Europese Unie.
Europese prioriteiten
Op zijn persconferentie geeft Trzaskowski in vloeiend Engels een voorschot aan Nieuwsuur. "De Europese prioriteiten moeten prioriteiten voor ons allemaal zijn. Ik ben ongerust over de huidige regering die het gevecht tegen klimaatverandering niet als topprioriteit beschouwt." Ook belooft de kandidaat: "Wetgeving die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht bedreigt ga ik vetoën."
Wie de nieuwe president van Polen wordt, zal pas 12 juli, tijdens de tweede ronde, worden beslist. Marcin Duma toont ons de laatste peiling van die beslissende verkiezing: 46 procent voor Trzaskowski en 45 procent voor Duda. "Een niet noemenswaardig verschil. De rest van de kiezers weet het nog niet. Het wordt een nek-aan-nekrace."
