Cryptoleaks, zo heet het nieuwe spionageschandaal dat door onderzoeksjournalisten van de Washington Post, de ZDF en het VPRO-programma Argos deze week is onthuld. De Amerikaanse NSA en de Duitse BND blijken decennialang via een Zwitsers bedrijf, waar ze zelf eigenaar van waren, andere landen te hebben afgeluisterd.
Niet alleen landen als Iran en Nicaragua, maar ook veel bevriende Europese en NAVO-landen vielen ten prooi. "Mijn mond viel open, ik viel van de ene verbazing in de andere", zegt onderzoeksjournalist Huub Jaspers van Argos, die onthulde hoe Philips, in opdracht van het Amerikaanse bureau voor nationale veiligheid NSA, een encryptie-apparaat doelbewust saboteerde.
En ook Bart Jacobs, hoogleraar computerbeveiliging aan de Radboud Universiteit, is geschokt. "Duitsland en Amerika hebben de halve wereld bedonderd. Deze onthulling is een wake-upcall voor de Nederlandse politiek. Want het gaat bij crypto om onze soevereiniteit."
Ingewikkelde constructie
Nederland speelt via Philips een rolletje in dit grotere verhaal. Een apparaat van het Nederlandse bedrijf werd in de jaren 80 zo aangepast dat de Amerikanen makkelijk konden meeluisteren met gebruikers ervan. Uit geheime documenten van de CIA blijkt dat het slechts een onderdeel was van een veel grotere missie: 'Operatie Rubicon'.
Jaspers: "De Amerikanen konden na de Tweede Wereldoorlog moeilijker regeringen afluisteren. Omdat er gebruik werd gemaakt van ingewikkelde encryptie-apparaten." Die apparaten werden ontwikkeld door Crypto AG in Zwitserland. "Het was de wereldmarktleider, die op een gegeven moment 80 tot 90 procent van de markt in handen had voor dit soort apparaten."
"Toen hebben de Duitsers eind jaren 60 een plan gemaakt en aan de CIA voorgelegd. Want ook de Duitsers konden niet meer afluisteren", zegt Jaspers. "Ze namen het Zwitserse bedrijf samen met de Amerikanen stiekem over en versluierden dat met een heel ingewikkelde constructie, zodat de buitenwacht het niet kon achterhalen." De Duitsers en de Amerikanen bepaalden daarna welke algoritmes in de apparaten terechtkwamen.
Crypto-experts Paul Reuvers en Marc Simons, van het Crypto Museum Eindhoven, keken op verzoek van de onderzoeksjournalisten naar de geheime documenten. "Voor een buitenstaander was het een crypto-apparaat. Maar het cryptohart was aangepast. Het geheim werd veranderd. Niemand had in de gaten dat het apparaat intern was verzwakt", legt Simons uit.
Strikt geheim
En zo luisterden de Amerikanen en de Duitsers sinds 1970 jarenlang tientallen landen af. Jaspers noemt een enorme waslijst van ontwikkelingen waarover beide landen informatie wilden hebben. "Het atoomprogramma van Pakistan, de oorlog tegen Irak en Iran, de Sandinistische regering in Nicaragua. De coup in Chili tegen Allende, en ook de mensenrechtenschendingen in Argentinie worden expliciet genoemd."
Nederland speelde als een van de bondgenoten, samen met het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Israël, Zweden en Denemarken, een bijrol in de operatie. Jaspers: "Er werd niet verteld dat de CIA en de BND eigenaar waren van Crypto AG, dat werd strikt geheim gehouden. Maar sommige landen kregen wel de informatie waarmee zij informatie van bepaalde landen konden kraken."
De landen in Europa die niet werden vertrouwd, waren landen in het zuiden: Portugal, Spanje, Italië, Griekenland en Turkije. Die werden allemaal afgeluisterd, maar ook België. De Belgische militaire inlichtingendienst is na de berichtgeving inmiddels een onderzoek gestart.
Hoogleraar Jacobs waarschuwt. "Je moet je bedenken dat als goede vrienden dit elkaar al aandoen, wat denk je dan dat China doet? Zeker nu met de discussie over Huawei. Je mag aannemen dat die overal achterdeuren inbouwen. Daar moeten we echt goed over nadenken."
Techno-imperialisme
Uiteindelijk gaat de informatiehonger van de Amerikanen de Duitsers te ver. Na meer dan twintig jaar, in 1993, stappen zij uit Rubicon. "Ze vonden het eigenlijk te riskant worden, ze kregen ook steeds meer ruzie met de Amerikanen over welke landen, en met name welke NAVO-bondgenoten, afgeluisterd moesten worden via deze apparaten", zegt Jaspers. "De Amerikanen wilden iedereen kunnen afluisteren, en de Duitsers zeiden: NAVO-bondgenoten, die niet."
De oud-verantwoordelijke Duitse minister Bernd Schmidbauer heeft gereageerd op de onthullingen en zegt dat Rubicon heeft bijgedragen aan een veiligere wereld. "Als er aanslagen te voorkomen waren, dan deden we dat."
Maar Jacobs ziet dat anders en spreekt van "techno-imperialisme". "Deze praktijk heeft de macht van de westerse wereld behouden."
