"Ik had nog nooit een boer gezien. Als ik dacht aan het gezin waar ik zou worden opgevangen dan zag ik een soort van aardappeleters van Van Gogh. Samen rond de tafel, etend uit een pan. Dat klopte natuurlijk niet, het was heel anders", vertelt Amy van der Lende (86) die als kind werd uitgezonden tijdens de Hongerwinter, nu 75 jaar geleden.
Die winter aan het einde van de Tweede Wereldoorlog (1944-1945) was een tijd van grote schaarste. Er was nauwelijks voedsel of brandstof en het was bar koud. Ruim twintigduizend mensen kwamen om. "Het hele leven werd bepaald door een gebrek aan eten en de voortdurende strijd om eraan te komen", zegt Van der Lende.
Duizenden kinderen uit West-Nederland werden ondergebracht bij gastgezinnen in het noorden en oosten van het land, waar de situatie beter was. Van der Lende werd als elfjarige uitgezonden van Haarlem naar Drenthe. De eerste etappe was een boottocht over het IJsselmeer, samen met tientallen andere kinderen.
"Onze plek was in het ruim beneden, daar moesten we blijven", vertelt Van der Lende. De kinderen hadden zo'n honger dat ze op zoek gingen naar graankorrels in het stro dat er lag om in te slapen. "In mijn herinnering zochten we de hele dag naar die graankorrels om ze vervolgens op te eten."
Na de overtocht verzamelden de kinderen zich op een omheind grasveld in Kampen. Wat daar vervolgens gebeurde, is Van der Lende altijd bijgebleven. "Mensen gooiden eten over die hekken, als in een soort dierentuin. Wij vlogen op dat eten af. Die mensen bedoelden het goed, maar dat beeld heb ik altijd bij me gehouden. Dat je daar als een soort dier gevoerd wordt."
Ze werd opgevangen in het Drentse dorpje Lhee. Bij het boerengezin was genoeg te eten. "Ze hadden zelf koeien, dus er was melk. En er was rogge van het land, daarvan aten we elke ochtend pap. Er waren ook aardappelen, boontjes en sla. Ik ben in die vijf maanden dertien kilo aangekomen. Kun je je dat voorstellen? Voor een kind van elf."
Witte boterham met kaas
Volgens historicus Ingrid de Zwarte zijn er in totaal ruim veertigduizend kinderen geëvacueerd. "Vanuit de grote steden in het westen van het land naar de beter gesitueerde gebieden in het noorden en oosten. Dat getal komt ongeveer overeen met negen procent van de stadskinderen in de leeftijd vier tot veertien jaar, dus dat was echt een enorme hoeveelheid."
De Zwarte schreef recent een boek over de Hongerwinter. Die speelt vrijwel vanaf 1945 een grote rol in het collectieve bewustzijn van de Nederlanders. "Tot de jaren 60 stond de Hongerwinter eigenlijk centraler in de herinnering aan de bezetting dan de Jodenvervolging. Het was toen een heel belangrijk gedeelde ervaring van een heel grote groep mensen."
Mijn broer en ik wilden niet thuis Kerst vieren voor het eerst sinds de oorlog, we wilden terug naar Tzum.
Frans Nieuwenhuis (86) werd samen met zijn broer uitgezonden, van Den Haag naar het Friese Tzum. De jongens kregen bij het pleeggezin voor het eerst in lange tijd een echt ontbijt: een witte boterham met kaas. "Het schijnt zo te zijn geweest, dat wij toen keurig een kruisje hebben gemaakt. Mijn pleegvader schreef daarover aan mijn ouders: 'toen we dat zagen, wisten we dat het goed was'."
Nieuwenhuis vertelt nog een herinnering uit die tijd. "Een van mijn taken was, samen met de jongste dochter, elke avond na melktijd de boerderijen aflopen en daar flessen melk halen. Vers van de koe. Dan kwamen we thuis en dan werden er in de fles kiezelsteentjes gedaan. Vervolgens werd er geschud totdat de boter kwam bovendrijven."
Tweede familie
Na de bevrijding keerden Nieuwenhuis en zijn broer terug naar Den Haag, maar de contacten met het pleeggezin bleven. "We zijn met Kerstmis alweer teruggegaan. Voor mijn ouders moet dat verschrikkelijk zijn geweest, heb ik me later gerealiseerd. Wij wilden niet thuis Kerst vieren voor het eerst sinds de oorlog, we wilden naar Tzum. En dat mochten we", vertelt hij geëmotioneerd.
Ook Van der Lende keerde na de oorlog ieder jaar terug naar het gezin in Drenthe, dat ze ziet als haar tweede familie. Ook nu komt ze er nog regelmatig. "Het verblijf daar en de verstandhouding met mijn pleegouders hebben heel erg aan mijn persoonsvorming bijgedragen. Het heeft heel veel betekend. En het contact is altijd hartelijk en goed gebleven."
Meer weten over deze overlevers van de Hongerwinter? Zie deze video:
