"Mijn moeder sprak niet zoveel over Hollywood, maar wel veel over haar jaren in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Die gebeurtenissen hebben de rest van haar leven gevormd. Het was lange tijd de enige Audrey Hepburn die ik kende, terwijl veel andere mensen haar zien als een Amerikaanse actrice."
Aan het woord is Luca Dotti, de zoon van Audrey Hepburn, een van de grootste Hollywoodsterren van de jaren 50 en 60. Dotti is in Nederland voor de publicatie van een nieuwe biografie over zijn moeder. Het boek, Audrey Hepburn, het Nederlandse meisje, werpt nieuw licht op de Nederlandse oorlogsjaren van Hepburn.
Als jong meisje ervoer ze van dichtbij de Slag om Arnhem, volgende week precies 75 jaar geleden, en de daaropvolgende Hongerwinter. "De oorlog was moeilijk voor haar. Je kon als zoon voelen dat het intens was", zegt Dotti. "Ze leefde er nog steeds mee. Het was niet iets uit het verleden dat weg was."
Ontmoeting met Hitler
Het leven van Audrey Hepburn begint in België, daar wordt ze in 1929 geboren. Haar Engelse vader verlaat het gezin als Audrey zes jaar is. En ze brengt een groot deel van haar kindertijd door op een Engelse kostschool. In 1939 haalt haar Nederlandse moeder, barones Ella van Heemstra, haar naar Arnhem.
"Het Nederlandse leven van Audrey begon vijf maanden voor de Duitse bezetting", vertelt Robert Matzen, de Amerikaanse auteur die de biografie schreef. De moeder van Audrey staat dan nog aan de kant van de Duitsers. Vanaf het midden van de jaren 30 is ze diep onder de indruk van Adolf Hitler. Pas na 1941 verandert dit.
"Ik moest mijn boek wel beginnen bij het moment waarop Audreys moeder Hitler ontmoette in zijn kantoor in München", zegt Matzen. "Op het moment dat Hitler aan de macht kwam, was nog niet duidelijk dat er een Endlösung zou zijn, dat hij landen zou binnenvallen. In 1935 was hij een soort rockster. Ella zei later dat ze geen aanhanger bleef, maar dat was ze tot begin jaren 40 wel."
Mijn moeder droeg de geluiden van de oorlog met zich mee. Die van tanks en bommen.
In de eerste jaren van de oorlog gaat Audrey, die dan Adriaantje wordt genoemd, naar school in Arnhem en wordt ze verliefd op ballet. Dat gebeurde in de schouwburg van Arnhem, vertelt Matzen. "Op tienjarige leeftijd zag ze daar haar eerste balletvoorstelling. Die gebeurtenis veranderde haar leven."
Audrey is daarna vastbesloten om ballerina te worden. Ze volgt balletlessen aan de muziekschool en treedt van 1941 tot 1944 op in het Arnhemse theater. "Audrey hield de liefde voor dansen haar hele leven. Ze noemde zichzelf nooit actrice, maar danseres. Zo belangrijk was dat voor haar."
In tranen door een wekker
In de oorlogsjaren maakt Audrey dingen mee die sporen bij haar achterlaten. Zo worden familieleden van haar gefusilleerd en ziet ze op station Arnhem hoe Joden op transport worden gezet. "Dat raakte haar heel erg, de rest van haar leven had ze er nachtmerries over", zegt Matzen.
Maar de meest traumatische jaren maakt Audrey mee in Velp, een dorp vlak bij Arnhem. "Op 17 september 1944 belandde Arnhem midden in de oorlogstrijd. Toen begon Operatie Market Garden. Tienduizend Britse paratroepers werden gedropt om de Rijnbrug in te nemen als onderdeel van de campagne om Oost-Nederland te bevrijden en Duitsland in het hart te treffen."
Volgens Dotti droeg zijn moeder de geluiden van de oorlog met zich mee. "Bijvoorbeeld die van de Duitse tanks, het geluid van de rupsbanden die door de straten van Arnhem reden. En ze kon de V-1 en de V-2 heel goed nadoen. Vooral de V-1 had dat tweetonige bonzende geluid."
Dotti merkt als kind hoe erg de oorlog zijn moeder nog raakt als hij van zijn eigen gespaarde geld een wekkertje koopt. "Ik liet het haar heel trots zien, waarop ze compleet overstuur naar haar kamer rende. Later vertelde ze in tranen dat het merk van de wekker hetzelfde was als dat van de Duitse tanks."
Het verzet in Velp
Matzen vertelt dat hij bij zijn onderzoek naar de oorlogsjaren van Audrey op de verzetsbeweging in Velp stuitte. "Dat was heel erg interessant. Het verzet speelde zich af rondom het ziekenhuis, de artsen vormden de kern. Zowel de Nederlanders als de Duitsers hadden ze nodig. Dat gaf ze een zekere autonomie en vrijheid."
Clan Visser 't Hooft is de dochter van een van die dokters. Ze vertelt dat Audrey destijds hielp in het verzet. "De artsen hadden haar ingeschakeld voor allerlei hand- en spandiensten in het ziekenhuis, maar ook daarbuiten. Ze bracht bijvoorbeeld de Oranjekrant rond, maar ook verzetsberichten."
Volgens Visser 't Hooft heeft Audrey heel bewust meegeholpen in het verzet. "Ik denk dat ze heel goed heeft geweten wat ze deed en ook wist welke risico's ze nam. Ze had zelf meegemaakt dat familieleden werden gefusilleerd, ik denk dat ze waar ze kon haar steentje wilde bijdragen."
Slepend conflict met haar moeder
De Hongerwinter die volgt overleeft Audrey, ondanks ademhalingsproblemen en ernstig oedeem. Na de oorlog verhuist ze naar Amsterdam en krijgt ze al snel kleine filmrolletjes. Het begin van haar carrière als actrice waarin ze wereldberoemde films als Roman Holiday, My Fair Lady en Breakfast at Tiffany's zou maken.
Hoewel Audrey vaak vertelde over haar tijd in de oorlog, liet ze volgens biograaf Matzen de nazi-sympathieën van haar moeder onbesproken. "Uit mijn onderzoek bleek dat er een slepend conflict was tussen de twee, omdat Audrey het idee had dat ze haar hele leven een geheim met zich meedroeg. Dat nam ze haar moeder kwalijk. Toch bleef ze loyaal aan haar moeder, en dat bewonder ik."
De biografie heeft ook zoon Dotti nieuwe inzichten gegeven. "Het heeft me heel erg geraakt. Hoe mijn moeder uit al die ervaringen iets heel menselijks heeft kunnen destilleren. Als je over haar ervaringen leest dan had ze daar ook heel negatief op kunnen reageren. Boos, competitief, egoïstisch. Maar mijn moeder was het tegendeel daarvan."
Bekijk hieronder de bijhorende reportage:
