Het is dit najaar dertig jaar geleden dat de Muur tussen Oost- en West-Berlijn viel, waarna ook de twee Duitslanden zich weer herenigden. En hoewel deze historische muur intussen langer weg is dan hij stond, lijkt de kloof tussen het oosten van Duitsland en het westen alleen maar groter te worden.
De regering in Berlijn kijkt dan ook met angst en beven naar de verkiezingen in drie voormalige DDR-deelstaten in september en oktober. De regeringspartijen gaan daar beiden hoogstwaarschijnlijk een gevoelige nederlaag leiden ten gunste van de populistische AfD.
Met vier Oost-Duitsers die dertig jaar geleden op de een of andere manier betrokken waren bij het verzet tegen de voormalige DDR, kijken we naar vroeger en nu. Ze gingen alle vier een verschillende weg en beleven het nieuwe Duitsland heel verschillend.
Vera Lengsfeld was in de Berlijnse evangelische gemeente in Pankow jarenlang een van de drijvende krachten achter de Vredesbeweging van Pankow, de eersten die openlijk het communistische regime in de DDR kritiseerden. Lengsfeld belandde ervoor in de gevangenis.
Ze wordt na de val van de Muur op 9 november 1989 gevraagd om de politiek in te gaan voor de samengevoegde Oost- en West-Duitse groene partij Bündnis 90/Die Grünen. Maar inmiddels maakt ze deel uit van de uiterst rechtse flank van de CDU en behoort ze tot de sterkste tegenstanders van bondskanselier Angela Merkel. ''Merkel heeft in 2015 de grenzen opengesteld voor ongecontroleerde massa-immigratie. Deze vluchtelingenstroom heeft ons land in vier jaar compleet veranderd.''
De meningsvrijheid waarvoor we gestreden hebben wordt weer afgeschaft.
Omdat kritiek op het vluchtelingenbeleid volgens Lengsfeld al gauw als rechts-radicalisme wordt gezien, verandert Duitsland langzaam weer in een dictatuur, vindt ze. "We hebben destijds voor meningsvrijheid gestreden maar dat wordt nu weer afgeschaft. Demonstraties die door politiek correcte opinieleiders als onjuist worden gezien, worden zodanig verstoord en tegengewerkt dat ze niet meer kunnen worden gehouden.''
Volgens Lengsfeld is het verzet tegen Merkel juist in het oosten zo groot omdat ''de mensen daar door de ervaring met de dictatuur een goed gevoel hebben voor foute ontwikkelingen".
Hans-Peter Freimark werd als dominee in Perleberg in de laatste jaren van de DDR tot staatsvijand verklaard. In papieren van de beruchte Stasi-veiligheidsdienst las hij na 1989 zelfs dat ze hem hadden willen elimineren. Daarvan was hij zich tijdens de vreedzame protesten in zijn kerk nauwelijks bewust, hoewel hij veel tegenwerking ervoer.
Tegenwoordig bestaat het leven van hem en zijn vrouw alleen nog uit het waarschuwen voor de communistische DDR en de repressie die in dat land heerste. Ze verzamelden alles wat ooit in de DDR is geproduceerd, zowel alledaagse producten als politieke pamfletten, en richtten daarmee het historische DDR-museum in Perleberg in.
Ik begrijp niet dat mensen hier zo ontevreden zijn en achter de rattenvangers van de AfD aanlopen.
Dagelijks leiden ze daar een groeiende groep oud-DDR-burgers rond. Maar Freimark laat ze daar niet ongestraft met heimwee teruggaan in de tijd. Hij gebruikt hun interesse om ze bewust te maken van het onrecht dat het DDR-regime voortbracht. "Ik begrijp niet dat de mensen hier zo ontevreden zijn. Het gaat ze beter dan ooit en zeker beter dan in de DDR. Het is treurig dat ze massaal achter de rattenvangers van de AfD aanlopen die de vluchtelingen tot kern van alle problemen maakt. De mensen waren ook al voor de vluchtelingenstroom ontevreden en bezorgd. Er is niks veranderd."
Hoewel Freimark niet denkt dat de Duitse democratie met de komst van de AfD verwoest is, vindt hij wel dat iedereen waakzaam moet zijn. "Duitsland is al twee keer ten onder gegaan aan grote woorden. Dat mag niet nog eens gebeuren.''
Hannelore Kirchner deed in de maanden voor de val van de Muur samen met haar zoon mee met demonstraties in Erfurt tegen het regime. Want Hannelore en haar man hadden maar één droom en dat was een eigen bedrijf beginnen. De val van de Muur maakte dat in een klap mogelijk.
Hoewel ze de vrijemarkteconomie als een aanlokkelijk perspectief zag, was het aanvankelijk erg lastig om een bedrijf van de grond te krijgen. Zij was ervaren bouwopzichter geweest in de DDR en haar man reparateur van vorkheftrucks. Daarom koos het echtpaar ervoor om op grote schaal vorkheftrucks te verkopen. Maar hoe doe je dat, als je groot geworden bent in een land waar vooral aan alles een gebrek was? ''We moesten leren om onze producten te verkopen en met veel verschillende soorten mensen om te gaan."
Als de staat niks meer voor je doet, dan kunnen mensen daar niet mee omgaan.
De toekomstdroom van de Kirchners hing een paar jaar aan een zijden draadje. En als zes jaar later Kirchners man bij een auto-ongeluk sterft, staat ze er alleen voor. Inmiddels kijkt ze met trots terug. Met 85 man personeel en vijf vestigingen in heel Duitsland, kan ze het bedrijf met een gerust hart aan haar zoon overdragen.
Kirchner heeft niet veel begrip voor de ontevreden burgers in de voormalige DDR. ''Ze waren altijd gewend dat de staat voor alles verantwoordelijk is. En als de staat dan niks meer voor je doet en een miljoen buitenlanders binnen laat, dan kunnen mensen daar niet mee omgaan. Het is een prestatiemaatschappij geworden en dat zijn ze niet gewend.''
De val van de Muur begon eigenlijk met de massale vlucht van DDR-burgers naar West-Duitse ambassades in Praag, Boedapest en Warschau. Tienduizenden zaten daar vast totdat de Bondsrepubliek ze allemaal naar het westen liet komen.
Christian Bürger was een van de eersten die de ambassade in Praag had bereikt en werd de officiële woordvoerder van de uiteindelijk 5000 DDR-vluchtelingen die in en rond de ambassade waren ondergebracht. Hij zat voor die tijd lang om politieke redenen in een tuchthuis in Cottbus en toen hij vrijkwam wilde hij alleen nog maar weg.
Als Bürger denkt aan het moment dat de toenmalige West-Duitse minister van Buitenlandse Zaken op het balkon van de ambassade zijn verlossende woorden sprak, krijgt hij nog steeds een brok in zijn keel. "Zijn rede duurde minstens een half uur maar toen hij zei 'we zijn gekomen om u mee te delen dat uw vertrek vandaag mogelijk is' konden we hem niet meer verstaan. Duizenden mensen scandeerden al zijn naam."
We kenden het nieuwe systeem niet en hebben daarom veel fouten gemaakt. Die fouten zijn genadeloos uitgebuit.
Ook voor Bürger was het sindsdien niet altijd eenvoudig. Hij was vooral bezig met zijn werk en had geen tijd voor een relatie of privé-leven. Hij maakt zich zorgen om de meer dan honderdduizend mensen die als politiek gevangenen in de DDR zo geleden hebben dat ze na de val van de Muur niet meer konden werken. De psychische schade wordt volgens Bürger maar moeizaam erkend en de schadevergoeding in de vorm van een klein pensioen van 300 euro is minimaal.
Volgens hem is er na 1989 een hoop mis gegaan met de integratie van DDR-burgers. "We zijn gewoon overgenomen door snelle mensen uit het westen, althans dat ervaren mensen zo. We kenden het nieuwe systeem niet en hebben daarom veel fouten gemaakt. Die fouten zijn genadeloos uitgebuit.''
