Nederland was in de tweede helft van de achttiende eeuw een van de meest ontwikkelde economieën en slavernij speelde daarin een belangrijke rol. Van het bruto binnenlands product (bbp) was in 1770 5,2 procent op slavernij gebaseerd, blijkt uit onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam.
Eén op de vijf producten die Nederland destijds verhandelde, zoals suiker, koffie en tabak, werden geteeld door slaven in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika. "De grootste verdiensten aan slavernij maakte Nederland niet in de slavenhandel, maar in handel van door slaven geproduceerde goederen", zegt onderzoeker Pepijn Brandon.
Vooral de provincie Holland, met zijn havens, had een belangrijke plek in de handel, verwerking en export van deze producten. Veertig procent van de economische groei van Holland in die periode was terug te voeren op de slavernij.
Het percentage van vijf procent lijkt misschien niet veel, maar was cruciaal voor de Nederlandse economie, zegt Brandon. "De Rotterdamse haven is op dit moment goed voor ruim zes procent van de Nederlandse economie. En we gaan toch niet beweren dat de Nederlandse economie ook zonder de Rotterdamse haven kan? Atlantische slavenarbeid was de kurk waar de economie op dreef."
Het is voor het eerst dat het aandeel van de slavernij in de Nederlandse economie in het tweede deel van de achttiende eeuw systematisch is berekend. Historici Pepijn Brandon en Ulbe Bosma deden vijf jaar onderzoek, onder meer door documenten van slavenhouders na te pluizen. Brandon: "Zo lazen we dat een anonieme regent van Amsterdam destijds de schatting maakte dat er geen Amsterdammer was die niet een stuk brood verdiende aan de slavernij."
Dwang en geweld
Historicus en slavernij-deskundige Piet Emmer is vol lof over het onderzoek. "Uitstekend uitgevoerd, heel zorgvuldig opgebouwd. Die ruim vijf procent in 1770 is geweldig goed onderbouwd en zal lang staan."
Toch is hij niet erg onder de indruk van de conclusie. "95 procent had er dus niets mee te maken. Ik zou zeggen, die 95 procent is de kurk waarop de Nederlandse economie in 1770 drijft en niet die vijf procent."
Hoe dan ook draagt het onderzoek bij aan de discussie over ons slavernijverleden. En daarmee is onderzoeker Brandon tevreden. "Slavernij is natuurlijk een heel belangrijk thema in de Nederlandse geschiedenis. Het is verbonden aan allerlei grote problemen. Aan dwang, aan geweld."
"Het was een heel hard systeem waar op mensenlevens niet echt werd gelet", zegt Emmer. Gedegen onderzoek over het thema is belangrijk, vindt ook hij. "Wat mij interesseert is: hoe komt het dat mensen dit systeem in die tijd accepteerden en lieten bestaan."
Brandon: "Als onderzoeker gaan we er niet over hoe het publieke debat wordt gevoerd. We gaan niet over de politieke consequenties; onze taak als wetenschappers is het aandragen van gedegen feitenmateriaal op basis waarvan die discussie dan gevoerd kan worden. En dat hebben we met dit onderzoek gedaan."
