De Inspectie voor Leefomgeving & Transport (ILT) heeft de afgelopen jaren steeds minder controles in Nederlandse havens uitgevoerd op de export van elektronisch afval, ofwel e-waste; afgedankte elektrische apparaten. Dit blijkt uit cijfers die Nieuwsuur heeft opgevraagd bij de toezichthouder.
Bij zeventig procent van de controles die wél plaatsvonden, bleek dat de exporteur zich niet aan de regels hield en e-waste wilde exporteren, meestal naar Afrikaanse landen. Internationale afspraken verbieden de export naar derdewereldlanden omdat gevaarlijke stoffen uit het afval daar vervuiling en gezondheidsproblemen veroorzaken.
"Uit de cijfers blijkt dat als de inspectie controleert, het bingo is", aldus Kees Baldé. Hij is onderzoeker en verbonden aan de denktank United Nations University. Hij doet al jaren internationaal onderzoek naar de stromen van elektronisch afval over de wereld. "Ik maak uit deze cijfers op dat als de inspectie meer zou inspecteren, er ook meer e-waste gevonden wordt."
De meerderheid van het e-waste dat de inspectie aantrof, was bedoeld voor Afrikaanse landen. In totaal werd er de afgelopen zes jaar meer dan twee miljoen kilo e-waste door de inspectie gevonden. Dat zijn honderd volle zeecontainers. "Dat zijn grote hoeveelheden", aldus Baldé.
'Afrika is een stortplaats geworden'
Er wordt dus nog altijd elektronisch afval geëxporteerd naar Afrikaanse landen die geen recycle-infrastructuur hebben. Dit gaat in tegen internationale afspraken waar Nederland ook haar handtekening onder heeft gezet. In deze zogenaamde Basel Conventie staat dat westerse landen geen gevaarlijk afval, zoals e-waste, mogen exporteren naar derdewereldlanden.
Baldé deed eerder al onderzoek naar de export van e-waste vanuit Europa: "Van alle e-waste die op jaarbasis Europa verlaat is een paar procent illegaal. Maar dat zijn nog altijd miljoenen kilo's per jaar."
Een Afrikaanse delegatie van zestien havendirecteuren bezocht dit voorjaar Nederland en maakte toen duidelijk dat de toestroom van e-waste nog steeds een groot probleem is. "Afrika is een stortplaats geworden. Wij hebben simpelweg niet de juiste recycle-faciliteiten voor elektronisch afval", aldus de Ghanese havendirecteur Bright Andy Berko.
"Overal komen de afgedankte producten vandaan", zei Charles Kontelizo, havendirecteur in Kameroen. "Uit Nederland, Frankrijk, België. Uit veel Europese landen."
Jaarlijks produceren we wereldwijd zo'n 45 miljard kilo elektronisch afval. Het is een van de snelstgroeiende afvalstromen ter wereld, mede doordat we steeds sneller afstand doen van onze elektronische apparaten. In Europa wordt zo'n 45 procent van het e-waste gerecycled. Wereldwijd ligt dat percentage op twintig procent. In Europa weten we niet exact waar de rest van het e-waste belandt. Naar schatting wordt een deel, ongeveer tien procent, illegaal geëxporteerd.
E-waste mag niet geëxporteerd worden naar derdewereldlanden, maar werkende tweedehands apparaten wel. Volgens Baldé blijkt uit eerdere monitoring dat na transport ongeveer eenderde van de tweedehands spullen het niet (meer) doet.
Dat vertelt ook de Ghanese milieuonderzoeker Atiemo Sampson. Hij is werkzaam bij Ghana Atomic Energy Commission en verdiept zich in de aankomst en verwerking van e-waste in zijn land. Zijn land ontvangt al jaren westerse elektronische apparaten.
"Ghana importeert zo'n 250.000 ton elektronische apparaten, waarvan zeventig procent tweedehands", zegt Sampson. Hiervan is een vijfde deel afval. Dit belandt vervolgens op een van de grootste e-waste stortplaatsen ter wereld: in een buitenwijk van de Ghanese hoofdstad Accra.
Reactie Inspectie Leefomgeving & Transport
"De ILT heeft de afgelopen jaren minder capaciteit dan in 2012-2013. Dat verklaart een deel van de daling, maar is niet de belangrijkste reden voor de afname in cijfers. Daling is er eerder in gelegen dat niet alles wordt geregistreerd, zoals een waarschuwing van een politieagent ook niet wordt vastgelegd. Het is soms een afweging tussen papierwerk op kantoor of daadwerkelijk e-waste tegenhouden in de haven."
"Op initiatief van de inspectie is begin 2017 een teststraat tot stand gekomen. [Hier worden handelaren verplicht te controleren of apparaten nog wel werken; de stekker moet letterlijk eerst in het stopcontact. Als het apparaat het niet doet, mag deze niet in de container, red.] Dit is een belangrijk middel om een duidelijke schifting te maken tussen afval en bruikbare elektronica. Dankzij de teststraat is het overtredingspercentage ter plaatste sterk teruggedrongen. Door de teststraat kunnen controles, ook op andere locaties in Nederland, gerichter worden uitgevoerd."
Tijdens het tv-interview met Nieuwsuur, te zien in de video hieronder, stelt Walter Klop van de inspectie: "apparatuur die niet werkt, vertrekt niet uit Nederland richting Afrika. Afrika is geen dumpplek met Europese materialen". In een reactie zegt de inspectie later hierover:
"Natuurlijk weten we dat er ook e-waste of zeer slechte elektronica wordt geëxporteerd. ILT-inspecteurs treffen dat immers aan tijdens controles. Onze cijfers laten dat ook zien. Met deze quote wilde Walter Klomp aangeven dat vanuit de teststraat in Amsterdam [waar Nieuwsuur filmde voor de reportage, red.] geen afval meer wordt verscheept."
Deze browser wordt niet ondersteund voor het spelen van video. Update uw browser naar Internet Explorer 10 of hoger om video af te kunnen spelen.
Meer verhalen van Nieuwsuur? Abonneer je hier op onze wekelijkse nieuwsbrief!