De zorg kampt met grote personeelstekorten. Ook in de ouderen- en thuiszorg is het probleem nijpend. De overheid had dit jaren geleden al kunnen zien aankomen. Maar door eigen beleid zijn de tekorten alleen maar groter geworden. Dat blijkt uit gesprekken die Nieuwsuur voerde met betrokkenen.
Wanneer de Brabantse Irma Does het snel groeiende aantal vacatures in de zorg ziet, haalt ze haar schouders op. "Ik denk dan heel geniepig: eigen schuld, dikke bult." Bij de zware bezuinigingen op de ouderenzorg in de crisisjaren verloor ze haar baan als verzorgende bij thuiszorgorganisatie Thebe. "Eerst wilde mijn werkgever dat ik voor minder geld ging werken. Later ging hij failliet."
Does werd overgenomen door een andere thuiszorginstelling. Ze moest voor hetzelfde werk een lager salaris en een tijdelijk contract accepteren. Dat contract werd na zeven maanden niet verlengd. Ze kwam thuis te zitten, als alleenstaande moeder, terwijl de kosten doorliepen. "Ik was echt in paniek."
Die enorme bezuinigingen hebben een desastreus effect gehad op de sector en het imago
Intussen is de situatie in de ouderenzorg 180 graden gedraaid. Geld is, na investeringen oplopend tot structureel 2,1 miljard in de verpleeghuiszorg, geen issue meer. Er is nu een heel ander probleem: personeel is niet te vinden. Van alle instellingen in de ouderenzorg en thuiszorg en wijkverpleging kampt maar liefst driekwart met moeilijk vervulbare vacatures, meldt het UWV. Er wordt gevochten om de laatste beschikbare verpleegkundigen en verzorgenden.
Personeel zonder ervaring
"We moesten een paar jaar geleden voorzichtig zijn met contracten, maar mensen zonder ervaring worden nu met open armen onthaald", zegt Henriëtte Bertels, bestuurder van het Haagse Cardia, een instelling voor ouderenzorg. "Alles kan qua contracten, qua opleidingen. Het is een groot verschil."
Bertels heeft de zij-instromers hard nodig. Cardia heeft nu twintig vacatures. De komende jaren hoopt ze genoeg mensen te vinden voor het werk van 55 fulltimers.
Eén oudere op twee werkenden
Maar de vergrijzing moet zijn hoogtepunt nog bereiken. Dat wordt in 2040 verwacht, wanneer ruim een kwart van de Nederlandse bevolking 65 jaar of ouder is, een derde daarvan is dan zelfs ouder dan 80. Tegenover iedere 65-plusser heeft Nederland dan nog maar twee werkenden.
In de hele zorgsector wordt tot 2022 een tekort van 100.000 tot 125.000 personeelsleden verwacht. De tekorten spelen sectorbreed, van ziekenhuiszorg, wijkverpleging, ggz, gehandicaptenzorg tot de ouderenzorg.
Massa-ontslag
Hoe zijn we zover gekomen? In 2012 stelde het kabinet Rutte II zich toen het doel de zorg betaalbaar te houden voor de toekomst. Mensen moesten langer thuisblijven en vooral een beroep doen op de eigen kring voor hulp. De verzorgingshuizen zouden verdwijnen en het verpleeghuis werd een oord waar alleen plek was voor mensen die de meest zware zorg nodig hadden. Er kon zo voor 3,5 miljard aan uitgaven bezuinigd worden.
Het leidde tot massa-ontslagen. 56.000 werknemers stroomden de ouderenzorg uit, blijkt uit cijfers van VWS. De zorg, ooit de stabiele banenmotor van de economie, veranderde in een uiterst onzekere en grillige werkgever. Nieuwe contracten werden tijdelijk, liefst nul-uren. En er vielen tienduizend gedwongen ontslagen.
Grijze golf
Maar realiseerden deze beleidsmakers toen niet dat er een grijze golf aankwam? Ja, zeker wel, stelt hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen. Net voor de financiële crisis in 2008 begon, had de commissie Bakker al becijferd dat er tot 2020 een half miljoen mensen extra nodig zouden zijn in de zorg.
Staatssecretaris Martin van Rijn (VWS), die tekende voor de hervorming en bezuiniging op de zorg, had in 2001 als ambtenaar zelf al gewaarschuwd voor toekomstige arbeidstekorten in de zorg. Maar de crisis veranderde alles. "En in moeilijke tijden is het goede weten, niet altijd het goede doen", stelt Wilthagen vast. "We moesten per se het braafste jongetje van de klas zijn en aan de begrotingsnorm van Europa voldoen."
Wilthagen: "Het idee was: alles kan bij de mensen thuis en dan hebben we minder personeel nodig. Dat was geen goede aanname, gezien de prognoses."
Manifest
De kwaliteit van zorg leed flink onder de bezuinigingen en de daardoor gestegen werkdruk. Een zwarte lijst met slecht presterende verpleeghuizen verscheen en Hugo Borst kwam met zijn manifest. Het leidde tot politieke druk. Er kwam, op de valreep van Rutte II, een kwaliteitsnorm voor de personeelsbezetting en een bijbehorende structurele investering van 2,1 miljard voor de verpleeghuizen.
En opvallend genoeg leidt die kwaliteitsnorm nu tot nog meer vraag naar personeel. Personeel dat onvoldoende voor handen is. En dat zal, met het laagste werkeloosheidscijfer in tijden, en een stijgende vraag naar zorg tot 2040 niet plotseling veranderen.
Irma Does vond uiteindelijk weer een baan. In de catering. Over een terugkeer in de zorg piekert ze niet, hoe dankbaar het werken met ouderen ook was. "Want hoe ze met mij zijn omgesprongen, vergeet ik nooit meer." Voor de sector, die staat te springen om meer handen, is dat doodzonde.
