Op de eerste pagina van het stripboek maakt de lezer kennis met een 'platinablond' stripfiguurtje, door de maker gekscherend 'de ideale man' genoemd. Het is de cartoonist zelf: de Syrisch-Franse cartoontekenaar Riad Sattouf. "Als klein jongetje werd ik door iedereen bewonderd, vooral in Syrië", vertelt hij. "Met mijn blonde haar was ik een bezienswaardigheid, een kleine Brigitte Bardot. Vrouwen woelden steeds door mijn haar."
De Arabier van de toekomst: zo heet de autobiografische reeks graphic novels of stripboeken van Sattouf over zijn verscheurde jeugd. Hij groeide op in het Libië, Syrië en Frankrijk van de jaren 70 en 80, met een moderne Franse moeder en een extreem-rechtse Arabische vader.
"Sattouf beschrijft de diepgaande verschillen tussen de culturen en families en de verwoede pogingen van het gezin om zich aan te passen. Maar het veranderen van je achtergrond is heel moeilijk", vertelt Guillaume Allary, de Franse uitgever van de strips.
De serie is een groot succes: wereldwijd zijn er 2 miljoen exemplaren verkocht en het werk is in 22 landen vertaald. Deel vier is onlangs in Nederland verschenen. En nu is er ook een tentoonstelling in Centre de Pompidou in Parijs.
'Groteneuzenstijl'
Sattouf woont tegenwoordig weer in zijn geboorteplaats Parijs. Zijn Syrische vader komt uit een arm boerendorpje en deed als enige van zijn familie een studie. Hij promoveert in geschiedenis aan de Parijse Sorbonne-universiteit, waar hij Sattoufs moeder ontmoet. Als Riad twee jaar oud is gaat het gezin in Libië wonen, daarna in Syrië.
Het leven in het Midden-Oosten is anders dan in Europa. Het gezin leeft in betrekkelijke armoede en er zijn lijfstraffen op school. Riad wordt vaak uitgescholden voor Jood, omdat hij als Europeaan een bondgenoot van het gewraakte Israël zou zijn. Omdat kleine kinderen de dingen vaak accepteren zoals ze zijn, wordt het rauwe dagelijkse leven terloops en met veel humor gebracht, alles in een vrolijke tekenstijl.
"Het is getekend in een satirische stijl, de zogenaamde 'groteneuzenstijl'", vertelt Tonio van Vugt, directeur van de 'Stripdagen Haarlem', binnen Noord-Europa het grootste stripfestival. "Het zijn aantrekkelijke, grappige poppetjes, wat natuurlijk een mooie frictie oplevert. Af en toe gebeuren er vreselijke dingen in het boek en dat wordt met een soort olijkheid en gemoedelijkheid getekend, daardoor werkt het goed en spreekt het zo ontzettend aan."
Het meest opvallende karakter is vader Abdel, die gaandeweg steeds radicaler en geloviger wordt. "De Arabier van de toekomst gaat ook over de fascinatie van een klein jongetje voor zijn vader", vertelt Sattouf. "Hij wilde graag terug naar de Arabische wereld om zijn kennis te delen. Hij was een nationalist, en voor vooruitgang en educatie, maar hij was ervan overtuigd dat mensen gedwongen moesten worden om te veranderen."
Abdel was voor de doodstraf, tegen democratie en gefascineerd door dictators als Kadhafi, Hussein en Assad. "Het geweld en de kracht van mannen was belangrijk in die tijd. Mijn vader was een ultrarechtse Arabier, maar ik bewonderde hem. Het is terugkijkend interessant hoe je als jongetje moeiteloos mee kunt gaan in zulke extreemrechtse ideeën. Net als hij vond ik Saddam geweldig en Kadhafi heel knap."
Bijzonder, vindt stripexpert Van Vugt. "Je krijgt hier een beeld van dictaturen uit de geschiedenis, door de ogen van een heel jong ventje. Hij zweeft tussen twee werelden in: het Frankrijk van zijn moeder en het Syrië van zijn vader. De werkelijkheid wordt daardoor een beetje gekanteld."
Sattouf groeit op in een soort schemerwereld tussen Frankrijk en Syrië. "Een slimme vondst is dat hij voor elk land een specifieke kleur gebruikt", zegt Van Vugt. "Zo is Syrië zachtroze en Frankrijk pastelblauw." De lezer herkent blauw al gauw als rustiger vaarwater voor het gezin, al is dat maar betrekkelijk. Ook in Bretagne, waar het gezin in de buurt van de Franse oma gaat wonen, moet Riad zich aanpassen.
Sattouf: "In Syrië is Sattouf een heel gewone naam, maar in het Frans betekent het 'haar kutje'. Ik was verbaasd dat iedereen het zo grappig vond. Ik moest me als kind steeds weer aanpassen aan een andere levensstijl. In Syrië moest ik doen alsof ik Joden haatte om te bewijzen dat ik niet uit Israël kwam, en in Frankrijk moest ik zorgen dat ik niet met een hoog stemmetje sprak want dan werd ik homo genoemd. Ook lachte ik mee om de grappen over mijn naam, anders was ik niet cool."
Van Vugt denkt dat het boek flink kan helpen bij het accepteren en begrijpen van andere culturen. "We zien in feite iemand die tussen twee culturen balanceert. Ik denk dat het onderwerp op zo'n manier benaderen erg kan bijdragen tot het menselijk maken van een andere groep."
Of Sattouf nog contact heeft met zijn vader, laat de striptekenaar nog even in het midden. "Ik zal het je vertellen in mijn boeken. Van Game of Thrones wil je ook niet meteen de afloop weten, toch? Je wil gewoon de hele serie zien."
