Het coulissenlandschap van de Achterhoek en Twente staat bekend als een van de mooiste natuurgebieden van Nederland. Maar er zijn grote zorgen: het traditionele landschap met zijn bomenrijen en houtwallen is langzaam maar zeker aan het verdwijnen. "Ik krijg tranen in mijn ogen als ik dit zie", zegt geograaf John van Zuidam.
Volgens hem is het nu code rood. "Het landschap verandert in een grote graswoestijn. Dat is handig voor boeren, maar het bodemleven verdwijnt erdoor, en het aantal vogels en insecten neemt af. En daarnaast verdwijnen de verschillen in het landschap. Dat vind ik als geograaf natuurlijk ook erg."
Het coulissenlandschap is kenmerkend voor delen van Noord- en Oost-Nederland. Het is te herkennen aan kleine lapjes grond met daaromheen rijen bomen en houtwallen, afscheidingen die bestaan uit een mix van struiken en bomen. Het is een landschap dat al honderden jaren bestaat.
Van Zuidam deed twaalf jaar onderzoek voor zijn boek over het Twentse landschap, dat volgende week wordt gepresenteerd. Volgens hem is het coulissenlandschap door verkaveling en schaalvergroting drastisch aangetast. "Op sommige plekken is wel tachtig of negentig procent van de houtwallen verdwenen."
Geen voedsel voor vogels en insecten
Niet alleen in Twente, maar ook in andere delen van het land zijn er grote zorgen over het verdwijnen van het traditionele landschap. Petra Souwerbren van de Gelderse Natuur- en Milieufederatie luidt nu de noodklok over de teloorgang van het landschap van de Achterhoek.
"Het landschap is nog heel groen, maar de kwaliteit gaat hard achteruit omdat het heel intensief gebruikt wordt door de landbouw. En dat gaat ten koste van de biodiversiteit", zegt Souwerbren. "Er is geen voedsel meer voor insecten of vogels. Het is groen met weinig functie voor de natuur."
Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat in sommige natuurgebieden de insectenpopulatie de afgelopen decennia is gehalveerd. Ook het leven onder de grond is sterk verminderd. Natuurorganisaties zien een direct verband met het verdwijnen van het traditionele coulissenlandschap.
Intussen zijn er van Friesland tot aan de Achterhoek lokale initiatieven gestart die iets willen doen tegen de teloorgang van het coulissenlandschap. Zo richtte Chris van Benthem samen met een aantal bezorgde Twentenaren de Stichting Behoud Twents Landschap op.
"Dit mooie gebied wil ik doorgeven aan mijn kinderen en kleinkinderen", zegt Van Benthem. "We snappen dat we niet terug kunnen naar het landschap van tweehonderd jaar geleden, maar we willen dat de elementen die er nog zijn goed onderhouden worden en dat er delen hersteld worden."
De stichting wil daarom in gesprek gaan met verschillende partijen in Twente. "Zoals grondeigenaren en de gemeente. Maar we overleggen ook met de LTO. Zodat we kunnen kijken hoe de boeren hier een goed inkomen kunnen hebben, terwijl we toch het landschap in stand houden."
Op de landschapselementen die er nu nog zijn, moeten we zuinig zijn.
Grondeigenaren mogen niet zomaar een bomenrij of houtwal kappen. Ze hebben daarvoor een vergunning van de gemeente nodig. Maar volgens Souwerbren wordt er amper gehandhaafd. "Gemeenten moeten het landschap in hun beleid beschermen en zouden moeten stimuleren dat we het weer herstellen."
Wethouder Paul Hofman (GroenLinks) van Bronckhorst, een van de grootste gemeenten in de Achterhoek, erkent dat er weinig handhaving is. "Van de meeste elementen, zoals houtwallen, hebben we nu geen weet omdat ze op privé- of agrarische grond staan. Dan kunnen we dus ook niet handhavend optreden."
Hij benadrukt dat de gemeente het probleem nu serieus neemt. "We zien dat het landschap onder druk staat en zijn bezig om alle landschapselementen in kaart te brengen. Over de bescherming ervan moeten we afspraken maken met particulieren en agrariërs. Op de elementen die er nog zijn, moeten we zuinig zijn."
